Ο Συνθέτης που δεν άκουσε ποτέ την κορυφαία συμφωνία του...

Πώς η κώφωση επέδρασε στη μουσική του Μπετόβεν

Χάνοντας την ακοή του μείωσε τις ψηλές νότες αλλά τις χρησιμοποίησε ξανά όταν ήταν εντελώς κωφός

 

Της Λαλίνας Φαφούτη 

 

Λονδίνο 

Πώς είναι δυνατόν ένας ιδιοφυής μουσουργός να είναι κωφός και, ακόμη περισσότερο, πώς μπορεί αυτή η κώφωση να έχει επηρεάσει τη δημιουργία του; Αυτή είναι μια από τις μεγάλες απορίες όλων γύρω από τον Λούντβιχ βαν Μπετόβεν. Η επιστήμη έχει τώρα μια πρώτη απάντηση.

Ολλανδοί ερευνητές έθεσαν τις συνθέσεις του Μπετόβεν στο επιστημονικό μικροσκόπιο και διαπίστωσαν ότι, καθώς η κώφωσή του προχωρούσε, άρχισε να χρησιμοποιεί νότες μόνο στις συχνότητες που μπορούσε να «πιάσει» η ακοή του.

Ωστόσο – και αυτό είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό – όταν έχασε εντελώς την ακοή του και πλέον φανταζόταν τη μουσική μόνο μέσα στο μυαλό του, ολόκληρη η μουσική κλίμακα και όλες οι συχνότητες επανήλθαν στις συνθέσεις του.

Η απώλεια της ακοής

Με βάση την αλληλογραφία του, ο Μπετόβεν ανέφερε για πρώτη φορά ότι είχε αρχίσει να έχει προβλήματα ακοής – πρώτα στο αριστερό αφτί και στη συνέχεια και στα δυο – το 1801, σε ηλικία 30 ετών σημειώνοντας μάλιστα ότι δυσκολευόταν να ακούσει τις «ψηλές νότες», τόσο των μουσικών οργάνων όσο και των ανθρώπινων φωνών.

Μια δεκαετία αργότερα, το 1811, οι κοντινοί του άνθρωποι έπρεπε να φωνάζουν δυνατά για να μπορέσουν να συνεννοηθούν μαζί του ενώ το 1818 άρχισε πλέον να επικοινωνεί με σημειώματα. Από το 1825 ως τον θάνατό του, το 1827, πιστεύεται ότι ήταν εντελώς κωφός.

Οι ερευνητές του Metabolomics Centre της Ολλανδίας στο Λάιντεν θέλησαν να εξετάσουν κατά πόσον αυτή η απώλεια της ακοής επηρέασε τη συνθετική δημιουργία του «μετρώντας» τις ψηλές και τις χαμηλές νότες που χρησιμοποιούσε στα κουαρτέτα του για έγχορδα.

Μελέτη σε περιόδους

Με βάση τις παραπάνω ιστορικές αναφορές και την πορεία της κώφωσης οι ειδικοί χώρισαν τα κουαρτέτα για έγχορδα του Μπετόβεν σε τέσσερις περιόδους, από αυτήν της «πλήρους ακοής» (από το 1798 ως το 1800) ως εκείνη της παντελούς απώλειάς της (από το 1824 ως το 1826).

Όπως περιγράφουν στη μελέτη τους, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «British Medical Journal», οι ερευνητές μελέτησαν το πρώτο μέρος για βιολί της πρώτης φράσης κάθε κουαρτέτου, μετρώντας πόσες νότες επάνω από τη σολ 6^η (η οποία αντιστοιχεί σε 1.568 Hz) περιλαμβάνονταν σε αυτό.

Διαπίστωσαν ότι οι ψηλότερες νότες μειώνονταν καθώς η κώφωση προχωρούσε. Για να αντισταθμίσει αυτή τη μείωση ο Μπετόβεν χρησιμοποιούσε περισσότερες νότες μεσαίων και χαμηλών συχνοτήτων, τις οποίες μπορούσε να ακούσει καλύτερα.

Επιστροφή σε όλες τις οκτάβες

Στα τελευταία κουαρτέτα του όμως, τα οποία συνέθεσε όταν πιστεύεται ότι ήταν εντελώς κωφός, ο Μπετόβεν επέστρεψε σε όλες τις οκτάβες, επαναφέροντας ξανά τις ψηλές νότες στις συνθέσεις του.

«Όταν κατέληξε να βασίζεται εντελώς στο “εσωτερικό αφτί” του δεν ένιωθε πλέον αναγκασμένος να παράγει μουσική την οποία μπορούσε πραγματικά να ακούσει στην εκτέλεσή της και έτσι επέστρεψε σιγά σιγά στον εσωτερικό μουσικό του κόσμο και στις αρχικές συνθετικές εμπειρίες του» σημειώνουν οι ερευνητές στο άρθρο τους.

Κύριος συγγραφέας της μελέτης είναι ο Εντουάρντο Σατσέντι και επικεφαλής της οι Αγκε Σμίλντε και Βιμ Σάρις, όλοι ερευνητές στο Metabolomics Centre της Ολλανδίας στο Λάιντεν.

(Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ Science)

Εντοπίστηκε, επιτέλους, ο "Φαντομάς";

Βρέθηκε το «σωματίδιο του Θεού»;
Τα ευρήματα δύο ερευνητικών ομάδων συμπίπτουν ως προς τις τιμές μάζας του μποζονίου Χιγκς

Του Χάρη Βάρβογλη*

Ο καθηγητής Πίτερ Χιγκς στον Μεγάλο Επιταχυντή Ανδρονίων κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στον CERN

Το Καθιερωμένο Μοντέλο της Φυσικής, αυτό στο οποίο έχουμε βασίσει όλη τη γνώση μας για τον κόσμο που μας περιβάλλει, είναι πλήρες μόνο θεωρητικά. Στην ουσία είναι ατελές. Και αυτό γιατί ένα μόνο σωματίδιο, ένα σωματίδιο-φάντασμα, ξεφεύγει ως τώρα από την «τσιμπίδα» της επιστημονικής παρατήρησης. Το μποζόνιο Χιγκς, ή αλλιώς «σωματίδιο του Θεού» όπως έχει επικρατήσει να αποκαλείται (και μπορείτε να διαβάσετε το γιατί στις σελίδες που ακολουθούν), είναι το τελευταίο κομματάκι του παζλ που απομένει να βρεθεί για να επισφραγισθεί η επιστημονική εγκυρότητα του Καθιερωμένου Μοντέλου. Δεν είναι παράδοξο λοιπόν που δισεκατομμύρια ευρώ ξοδεύονται για τη λειτουργία των περίφημων επιταχυντών που θα δώσουν τις οριστικές απαντήσεις στο πώς λειτουργεί το Σύμπαν... Την εβδομάδα που πέρασε, η ανακοίνωση δύο διαφορετικών ομάδων του CERN ότι μάλλον εντόπισαν το μποζόνιο Χιγκς έκανε τον γύρο της Γης και έφερε συγκίνηση στην επιστημονική κοινότητα. Η αγωνία όμως δεν έληξε εδώ. Την επόμενη χρονιά θα ξέρουμε την αλήθεια.

Το γιατί άλλα σώματα έχουν μεγάλη μάζα και άλλα μικρή είναι ένα ερώτημα που συνδέεται με τη φύση της μάζας και απασχόλησε τους επιστήμονες της σύγχρονης εποχής από την εποχή που ο Νεύτωνας διατύπωσε τον νόμο της παγκόσμιας έλξης. Σύμφωνα με το Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model), τη γενικά αποδεκτή σήμερα θεωρία που περιγράφει τις τρεις από τις τέσσερις γνωστές δυνάμεις της φύσης, φορέας της μάζας είναι ένα σωματίδιο που ονομάζεται μποζόνιο Χιγκς. Ως πριν από λίγες ημέρες είχαν παρατηρηθεί όλα τα σωματίδια που προβλέπει το Καθιερωμένο Πρότυπο, εκτός από το μποζόνιο Χιγκς. Η πρόσφατη ανακοίνωση του ευρωπαϊκού κέντρου ερευνών CERN ότι βρέθηκαν ισχυρές ενδείξεις για την ύπαρξη αυτού του σωματιδίου φαίνεται να δείχνει το τέλος μιας πολύχρονης προσπάθειας χιλιάδων επιστημόνων στους δύο μεγαλύτερους επιταχυντές του κόσμου.

Τι είναι το Χιγκς

Το μποζόνιο Χιγκς είναι ένα στοιχειώδες σωματίδιο, η ύπαρξη του οποίου προτάθηκε θεωρητικά το 1964 από τον Αγγλο Πίτερ Χιγκς (Peter Higgs), από τον οποίο πήρε το όνομά του, και δύο ακόμη ομάδες θεωρητικών φυσικών. Σύντομα η ιδέα της ύπαρξης αυτού του σωματιδίου ενσωματώθηκε στη σημερινή γενικά αποδεκτή θεωρία που ενοποιεί τρεις από τις τέσσερις γνωστές δυνάμεις της φύσης, τις ηλεκτρομαγνητικές, τις ασθενείς πυρηνικές και τις ισχυρές πυρηνικές. Η θεωρία αυτή, που ονομάζεται Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model), προβλέπει την ύπαρξη μιας πλειάδας στοιχειωδών σωματιδίων, από τα οποία όλα είχαν παρατηρηθεί πειραματικά ως σήμερα εκτός από το μποζόνιο Χιγκς.

Υπάρχουν όμως και άλλες, εναλλακτικές, θεωρίες για την ενοποίηση των δυνάμεων στη φύση, εκτός από το Καθιερωμένο Πρότυπο, οι οποίες δεν προβλέπουν την ύπαρξη ενός σωματιδίου αυτού του είδους. Για να διευκρινισθεί λοιπόν ποια από όλες τις θεωρίες είναι σωστή, οι πειραματικοί φυσικοί προσπαθούν για χρόνια να διαπιστώσουν αν το σωματίδιο Χιγκς υπάρχει τελικά ή όχι. Για τον σκοπό αυτόν χρησιμοποιήθηκαν οι δύο μεγαλύτεροι επιταχυντές του κόσμου, το Tevatron στις ΗΠΑ και ο Large Hadron Collider (LHC, Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων) στην Ευρώπη, από τους οποίους σήμερα βρίσκεται σε λειτουργία μόνο ο δεύτερος. Υστερα από ένα έτος απρόσκοπτης λειτουργίας του, ο LHC φαίνεται ότι έχει εντοπίσει τις πρώτες ενδείξεις για την ύπαρξη αυτού του «άπιαστου» ως σήμερα σωματιδίου.

Πώς έγινε η παρατήρηση

Κατά τις συγκρούσεις μεταξύ πρωτονίων που προκαλούνται στον LHC, παράγεται μια πληθώρα σωματιδίων, μεταξύ των οποίων θα έπρεπε να συγκαταλέγεται και το σωματίδιο Χιγκς. Επειδή η διάρκεια ζωής αυτού του σωματιδίου είναι πολύ σύντομη, διασπάται σχεδόν αμέσως με πολλούς δυνατούς τρόπους σε άλλα σωματίδια. Αυτοί οι τρόποι στην «αργκό» των φυσικών ονομάζονται κανάλια, και η προσπάθεια των πειραματικών φυσικών είναι να ανιχνεύσουν τα προϊόντα της διάσπασης που προβλέπονται για καθένα από τα πιθανά κανάλια. Η πιθανότητα εμφάνισης κάθε καναλιού διάσπασης εξαρτάται, μεταξύ άλλων, και από τη μάζα του σωματιδίου Χιγκς, η οποία συνήθως μετρείται με την ισοδύναμη ενέργεια σε GeV (δισεκατομμύρια ηλεκτρονιοβόλτ) που προκύπτει από τη γνωστή σχέση του Αϊνστάιν, E = mc².

Ο επιταχυντής LHC χρησιμοποιείται για την ανίχνευση του σωματιδίου Χιγκς από δύο πειραματικές ομάδες των 3.000 ατόμων, η καθεμία με τους δικούς της ανιχνευτές και τη δική της μέθοδο. Η μία είναι η ομάδα CMS και η άλλη η ομάδα ATLAS. Στο πείραμα ATLAS συμμετέχει και μία ομάδα από το ΑΠΘ, με επικεφαλής την καθηγήτρια Χαρά Πετρίδου, και αξίζει να σημειωθεί ότι από τη συνολική επιφάνεια 5.500 τ.μ. που καλύπτουν οι ανιχνευτές του πειράματος αυτού, τα 550 τ.μ. έχουν κατασκευασθεί στο ΑΠΘ.

Η σημασία της ανακοίνωσης

Κατά τη διάρκεια ενός σεμιναρίου που δόθηκε στο CERN την περασμένη Τρίτη 13 Δεκεμβρίου οι επικεφαλής των δύο πειραμάτων ανακοίνωσαν ότι τα δύο πειράματα έχουν εντοπίσει, ανάμεσα σε δισεκατομμύρια καταγεγραμμένες συγκρούσεις, αρκετά γεγονότα που φαίνεται ότι αποτυπώνουν τη διάσπαση σε διάφορα κανάλια σωματιδίων Χιγκς με μάζες μεταξύ 116 και 130 GeV. Ειδικότερα μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τρία γεγονότα που φαίνεται να προέρχονται από το κανάλι της διάσπασης ενός σωματιδίου Χιγκς, με μάζα που αντιστοιχεί σε 124 GeV, σε δύο μποζόνια Z, τα οποία, με τη σειρά τους, διασπώνται το καθένα σε δύο ηλεκτρόνια ή δύο μιόνια (μποζόνια Z και μιόνια είναι γνωστά στοιχειώδη σωματίδια του Καθιερωμένου Προτύπου). Αξίζει να σημειωθεί ότι η ομάδα του ΑΠΘ μελετάει αυτό το συγκεκριμένο κανάλι διάσπασης και έχει ήδη ανακοινώσει σχετικά αποτελέσματα σε ένα συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Φυσικών το περασμένο καλοκαίρι.

Αν θεωρήσουμε το κάθε πείραμα και το κάθε κανάλι ξεχωριστά, είναι αρκετά πιθανό τα γεγονότα αυτά να είναι τυχαία. Αλλά θα είναι μάλλον μεγάλη σύμπτωση και τα δύο πειράματα να ανιχνεύουν τα ίδια κανάλια διάσπασης, και μάλιστα για την ίδια περιοχή μαζών. Η στατιστική ανάλυση όμως δείχνει ότι η «σύμπτωση» αυτή δεν μπορεί να αποκλεισθεί με τα υπάρχοντα, ως σήμερα, στοιχεία. Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι πολύ περισσότερα γεγονότα, τα οποία θα οδηγήσουν σε ασφαλέστερα στατιστικά συμπεράσματα. Τα αποτελέσματα αυτά αναμένεται να συγκεντρωθούν μέσα στο 2012, αφού ο LHC λειτουργεί πια ομαλά και με πολύ καλή απόδοση, μετά τις αρχικές αστοχίες στην κατασκευή ορισμένων μαγνητών που καθυστέρησαν την έναρξη της λειτουργίας του πανάκριβου αυτού οργάνου για πάνω από έναν χρόνο.

ΠΩΣ ΤΟ «ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟ» ΕΓΙΝΕ «ΣΩΜΑΤΙΔΙΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ»!

Το σωματίδιο Χιγκς έχει επικρατήσει να ονομάζεται από τα ΜΜΕ σωματίδιο του Θεού, ονοματολογία που έχει οδηγήσει σε πολλές παρεξηγήσεις. Αξίζει λοιπόν να διευκρινισθεί ότι το όνομα αυτό προέκυψε κατά σύμπτωση! Προέρχεται από τον τίτλο του βιβλίου του νομπελίστα φυσικού Λέον Λέντερμαν: «Το σωματίδιο του Θεού (The God Particle): Αν το Σύμπαν είναι η απάντηση, τότε ποια είναι η ερώτηση;». Ο Λέντερμαν αρχικά είχε γράψει στον τίτλο «Το καταραμένο σωματίδιο» («The godamn particle») αναφερόμενος στην πολύχρονη αποτυχία των επιστημόνων να το ανακαλύψουν. Ο εκδότης όμως θεώρησε ότι ο τίτλος αυτός δεν ήταν «καθωσπρέπει» και άλλαξε το godamn σε God.

*Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι Καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ. 

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ - Science 

Οι θλιβερές παρενέργειες της τεχνολογίας!

Οι ντετέκτιβ και οι κοριοί
Εκατοντάδες τα θύματα τηλεφωνικών υποκλοπών στην Ελλάδα

Αθήνα
Εκατοντάδες είναι οι πολίτες που παρακολουθούνται καθημερινά χωρίς να το γνωρίζουν, καθώς χρειάζονται μόλις 20 λεπτά και 1.000 ευρώ για να εγκατασταθεί στο κινητό του... θύματος το λογισμικό-σκιά που υποκλέπτει τις συνομιλίες και τα SMS που στέλνει και λαμβάνει.

Συνήθως οι... δράστες είναι συγγενικά πρόσωπα, σύζυγοι που αναζητούν αποδείξεις για τυχόν απιστίες, γονείς που θέλουν να γνωρίζουν με ποιους μιλούν τα παιδιά τους, ή επαγγελματικοί ανταγωνιστές, σύμφωνα με «Τα Νέα».

Αρκεί μια επίσκεψη σε έναν ιδιωτικό ντετέκτιβ και ο «κοριός» βρίσκεται εγκατεστημένος στο κινητό του στόχου.

Η υπηρεσία αυτή διαφημίζεται από τα γραφεία των ιδιωτικών ντετέκτιβ με τη διατύπωση «αναλαμβάνουμε τεχνολογίες τηλεφώνων», καθώς η υποκλοπή διώκεται.

Το λογισμικό-κοριός προσφέρει και επιπλέον υπηρεσίες. Για παράδειγμα, μπορεί να ενεργοποιήσει το τηλέφωνο, ενώ το «θύμα» δεν μιλάει. Έτσι ο κοριός μετατρέπεται σε μικρόφωνο που καταγράφει και τις συνομιλίες εκτός τηλεφώνου.

(Πηγή: in.gr)

CERN: Στρίβειν δια του αρραβώνος!

Όλοι έχετε δει τον "Ατσίδα", οπότε μη ζητάτε να σας εξηγήσω τον τίτλο! Για ένα πείραμα που κόστισε αρκετά δις δολλάρια στις κυβερνήσεις των Ευρωπαϊκών χωρών-μελών, κάτι έπρεπε να βγουν να πουν τα παιδιά εκεί κάτω στο CERN! Πώς λέμε, "στο δρόμο είμαι, έρχομαι κύριε διευθυντά", λίγο πριν βγούμε από το μπάνιο το πρωί...

Φευγαλέο ίχνος του μποζονίου Χιγκς
Εντοπίσθηκαν ενδείξεις, όχι όμως χειροπιαστές αποδείξεις

Γενεύη

Ενα «φευγαλέo ίχνος» του μποζονίου Χιγκς ανακοίνωσαν ότι εντόπισαν οι επιστήμονες του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Γενεύη. Προς το παρόν οι αρμόδιοι εμφανίζονται ιδιαίτερα επιφυλακτικοί, μιλώντας απλώς για ενδείξεις και παραπέμπουν για πιο χειροπιαστά αποτελέσματα στη λεπτομερέστερη ανάλυση που θα ολοκληρωθεί το 2012.

Σύμπτωση στα δυο πειράματα

Το γεγονός ότι το «είδωλο» του σωματιδίου του Θεού εμφανίζεται περίπου στην ίδια μάζα και στα δυο ξεχωριστά πειράματα που διεξάγονται για την αναζήτησή του στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) θεωρείται ωστόσο ιδιαίτερα ενθαρρυντικό.

Για την ακρίβεια, πριν από την επίσημη ανακοίνωση της ανάλυσης των συγκεντρωτικών πειραματικών δεδομένων και ενώ οι φημολογίες οργίαζαν, κάποιοι ειδικοί έλεγαν ότι μια σύμπτωση των αποτελεσμάτων στα πειράματα Atlas και CMS, ακόμη και αν ήταν ασαφής, θα ήταν αρκετή για να «βάλει τους επιστήμονες στον πειρασμό να ανοίξουν σαμπάνιες».

Αυτό βεβαίως μόνο μεταξύ τους και κεκλεισμένων των θυρών, γιατί επισήμως αυτή τη στιγμή κανείς δεν τολμά να μιλήσει για οριστική ανακάλυψη. Η σημερινή εικόνα άλλωστε μπορεί πάντοτε να ανατραπεί από την περαιτέρω ανάλυση των δεδομένων που θα συνεχιστεί το επόμενο έτος.

Ασαφές πλεόνασμα

Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση τόσο το Atlas όσο και το CMS «είδαν» ένα πλεόνασμα αλληλεπιδράσεων περίπου στην ίδια μάζα. Συγκεκριμένα το πρώτο εντόπισε το πλεόνασμα στα 126 γιγαηλεκτροβόλτ (GeV) και το δεύτερο στα 124 γιγαηλεκτροβόλτ. Είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται τέτοια σύμπτωση στα δυο πειράματα και το γεγονός θεωρείται σημαντικό.

Τίποτε ωστόσο δεν αποκλείει το ενδεχόμενο η εικόνα αυτή να είναι απατηλή, γι’ αυτό και οι υπεύθυνοι εμφανίζονται επιφυλακτικοί. «Το πλεόνασμα μπορεί να οφείλεται σε κάποια διακύμανση, μπορεί όμως να είναι και κάτι πιο ενδιαφέρον. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τίποτε σε αυτό το στάδιο» δήλωσε η Φαμπιόλα Τζανότι, εκπρόσωπος του πειράματος Atlas.

Από την πλευρά του ο Γκουίντο Τονέλι, εκπρόσωπος του πειράματος CMS, τόνισε: «Το πλεόνασμα είναι περισσότερο συμβατό με ένα Χιγκς του Καθιερωμένου Μοντέλου σε μάζες από τα 124 GeV και κάτω αλλά η στατιστική σημασία δεν είναι αρκετά μεγάλη ώστε να καταλήξουμε σε κάτι οριστικό. Με τα σημερινά δεδομένα αυτό που βλέπουμε ταιριάζει είτε με μια διακύμανση υποβάθρου είτε με την παρουσία του μποζονίου».

Το σωματίδιο φάντασμα

Το μποζόνιο Χιγκς, γνωστό και ως σωματίδιο-φάντασμα, είναι σύμφωνα με τη θεωρία εξαιρετικά βραχύβιο και υφίσταται πολύ γρήγορα μεταπτώσεις μετατρεπόμενο σε άλλα, σταθερότερα σωματίδια. Ο εντοπισμός του είναι αδύνατος με τα σημερινά μέσα, γι’ αυτό και οι ερευνητές το αναζητούν μέσω των αλληλεπιδράσεων που προκαλεί η παρουσία του.

Τα προηγούμενα πειράματα που είχαν γίνει στον Μεγάλο Επιταχυντή Hλεκτρονίων-Ποζιτρονίων (LEP), τον πρόδρομο του LHC, είχαν αποκλείσει την ύπαρξη του Χιγκς στις μάζες ως και τα 114 GeV. Ο LHC κατασκευάστηκε ακριβώς για να το αναζητήσει σε μεγαλύτερες μάζες.

Η επιφυλακτικότητα των ερευνητών στη σημερινή ανακοίνωση οφείλεται στο γεγονός ότι το πλεόνασμα αλληλεπιδράσεων παρατηρήθηκε μόνο σε μερικές από τις δισεκατομμύρια συγκρούσεις ατόμων που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των δυο πειραμάτων.

Περιθώριο στατιστικού σφάλματος

Επίσης το επίπεδο στατιστικής βεβαιότητάς τους δεν ξεπερνά τα δυο σίγμα. Τυπικά, για να μπορεί να κατοχυρωθεί μια ανακάλυψη θα πρέπει να έχει τουλάχιστον επίπεδο βεβαιότητας πέντε σίγμα, το οποίο σημαίνει ότι οι πιθανότητες να οφείλεται σε στατιστικό σφάλμα είναι λιγότερες από μια στο εκατομμύριο.

Ουσιαστικά δηλαδή η επιστημονική κοινότητα βρίσκεται και πάλι σε αναμονή των αποτελεσμάτων των επόμενων αναλύσεων, τα οποία θα ανακοινωθούν το 2012. Εως τότε όλα τα ενδεχόμενα παραμένουν ανοιχτά και δεν αποκλείεται οι αισιόδοξες προβλέψεις να ανατραπούν.

«Τα σήματα αυτού του είδους έρχονται και φεύγουν» δήλωσε ο γενικός διευθυντής του CERN Ρολφ-Ντίτερ Χόιερ μιλώντας στο BBC. «Αν και υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στα δυο πειράματα χρειαζόμαστε πιο χειροπιαστά νούμερα».

Ο εντοπισμός του «σωματιδίου του Θεού», όπως το αποκαλούν, θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς αποτελεί τη βάση του Καθιερωμένου Μοντέλου της σωματιδιακής Φυσικής και της σημερινής κατανόησής μας για τη δημιουργία του Σύμπαντος.

ΒΗΜΑ Science

Κουίζ γνώσεων για το μποζόνιο-φαντομά!

Ερώτηση: Ποιος από τους εικονιζόμενους έχει την μεγαλύτερη πιθανότητα να ανακαλύψει πρώτος το μποζόνιο Χιγκς;

Υπόδειξη: Θα το ανακαλύψει πιο εύκολα αυτός που θα αλληλεπιδράσει εντονότερα μαζί του! Θυμίζουμε ότι η ισχύς της αλληλεπίδρασης ενός σωματίου με το μποζόνιο Χιγκς είναι ένα μέτρο της μάζας (=αδράνειας) του σωματίου...

Μήπως να έψαχναν κι εκεί;

- Είσαι σίγουρος, συνάδελφε, πως αυτό είναι το τελευταίο μέρος που μένει να ψάξουμε για το μποζόνιο του Χιγκς;

LetsGo: Ένα τεχνολογικό επίτευγμα μπροστά από την εποχή του!

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί αναδημοσίευση ενός χρονογραφήματος που είχε δημοσιευθεί πριν πολλούς μήνες σε ένα blog φίλων της ΑΕΚ. Αναφέρεται σε ένα σημαντικό πρόγραμμα που ανέπτυξε ο αναγνώστης μας Kyriakos-the-Legend, με επίλεκτη ομάδα συνεργατών του. Άσχετα από τις ποδοσφαιρικές συμπάθειές σας (οι δικές μου είναι προφανείς!), αξίζει να διαβάσετε απροκατάληπτα το άρθρο και να πατήσετε στα links που περιέχονται για να επισκεφθείτε το site που φιλοξενεί το πρόγραμμα. Και καταλαβαίνετε πόσο αξιόλογο θα πρέπει να είναι το τελευταίο, για να παραπέμπω εγώ σε ιστότοπο που είναι δημιούργημα ενός φανατικού οπαδού των "γαύρων"! 

Θα μας δείξει ποτέ το δρόμο ο Κυριάκος;

Σκέφτομαι να πετάξω τα παλιά βιβλία-χάρτες της ΕΛΠΑ που με πληγώνουν, έστω κι αν ακόμα μου είναι χρήσιμα. Δεν αντέχω να βλέπω εκείνο το τετράγωνο στο χάρτη της Φιλαδέλφειας, που σαδιστικά και προκλητικά γράφει "Στάδιο ΑΕΚ"! Σαν να βλέπεις καθημερινά τα γυαλιά και το στυλογράφο του πεθαμένου πάνω στο τραπέζι, μαζί με τ' αποτσίγαρά του που χρόνια τώρα μένουν απείραχτα στο τασάκι... Αυτό απαιτεί μια γενναία δόση μαζοχισμού που, δεν ντρέπομαι να ομολογήσω, δεν διαθέτω!

Επειδή η φαντασία είναι (ακόμα) δωρεάν, σκέφτομαι πως, όταν με το καλό το χωράφι στη Φιλαδέλφεια ξαναγίνει τσιμέντο και χόρτο, τα βιβλία-χάρτες θα είναι πλέον ξεπερασμένα είδη πλοήγησης: είμαστε πια στην ηλεκτρονική εποχή, και το Internet αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Έτσι, ένας εξωγήινος που θα έρθει στην Αθήνα και θα θελήσει να πάει στο νέο γήπεδο της ΑΕΚ, αντί να ψάχνει μέσα σε δύσχρηστους τόμους, δεν θα έχει παρά να επισκεφθεί το site του LetsGo. Τι είναι το LetsGo; Το "χαϊδεμένο παιδί" του φίλου μου του Κυριάκου!

Ο Κυριάκος (γνωστός στο Internet και ως "Kyriakos-the-Legend") είναι παιδικός μου φίλος. Κάποια στιγμή, όμως, ακολουθήσαμε διαφορετικούς δρόμους: εγώ έγινα ένας ταπεινός δάσκαλος, ενώ εκείνος ένας προβεβλημένος τεχνοκράτης. Σήμερα είναι κορυφαίο στέλεχος γνωστής εταιρείας (εκείνης που μας διασκεδάζει με τις διαφημίσεις του Ξανθόπουλου, που αποτελούν μια ακόμα επιτυχημένη ιδέα του δαιμόνιου Κυριάκου!). Σε ένα πράγμα δεν συμφωνήσαμε ποτέ: εγώ δεν τον έπεισα να γίνει Αεκτζής, κι εκείνος δεν κατάφερε να με κάνει... γαύρο! Το "ποδαρικό" του στα γήπεδα το έκανε όταν ήμασταν ακόμα μαθητές στο εξατάξιο Γυμνάσιο (τότε δεν υπήρχε Λύκειο), σε ένα ματς κυπέλλου ΑΕΚ-Ολυμπιακός στη Φιλαδέλφεια. Τι ήθελα και τον πήρα μαζί; Χάσαμε 3-2 από τους γαύρους και αποκλειστήκαμε!

Ο Κυριάκος, λοιπόν, το έφερε βαρέως που η μόνη του επίσκεψη στα γήπεδα ήταν στην έδρα του "εχθρού". Μου ζήτησε, έτσι, να του δείξω πού πέφτει το "Καραϊσκάκη" (το παλιό, το ιστορικό, όχι το σύγχρονο προϊόν του Κοκκαλικού παρακράτους!). Αρνήθηκα, ίσως κι από πείσμα για τη γρουσουζιά που είχε φέρει στην ΑΕΚ. Εκείνος τότε υποσχέθηκε κάτι στον εαυτό του: "Δεν θα ξαναπαρακαλέσω κανέναν ηλίθιο να μου δείξει πού πέφτει ένα μέρος που δεν ξέρω. Μια μέρα θα γίνω μεγάλος τεχνοκράτης και θα εφεύρω έναν μηχανισμό που θα του λες πού βρίσκεσαι και πού θέλεις να πας, κι αυτός θα σου δείχνει τη συντομότερη διαδρομή. Επειδή μάλιστα μπορεί να πάρεις και ταξί, θα σου λέει επί πλέον πόσα, το πολύ, πρέπει να πληρώσεις χωρίς να σε κλέψουν!"

Ο Κυριάκος κράτησε την υπόσχεση που είχε δώσει στον εαυτό του. Έγινε πράγματι μεγάλος τεχνοκράτης και, με μια ομάδα επίλεκτων συνεργατών του, ανέπτυξαν το LetsGo Maps. Αν νομίζετε πως κάνω τσάμπα διαφήμιση στο εμπορικό προϊόν του φίλου μου, γελιέστε! Το LetsGo προσφέρεται δωρεάν, αρκεί να πατήσετε στα αντίστοιχα links που θα βρείτε  σ' αυτό το κείμενο. Το όνειρό μου είναι να έρθει (και σύντομα!) η μέρα που θα μπω στο site αυτό, θα βάλω στο ψαχτήρι "Από: Οδός Τάδε, Κουκάκι", "Προς: Στάδιο ΑΕΚ, Νέα Φιλαδέλφεια", και το f..king το πρόγραμμα (sorry Κυριάκο!) θα μου δείξει επιτέλους τη διαδρομή!

Το "σωματίδιο του Θεού" παιδεύει τους επιστήμονες...

Συνεδριάζει το Δεκέμβριο το διοικητικό συμβούλιο του CERN

Όσο στενεύει ο κύκλος των ερευνών γύρω από το μποζόνιο του Χιγκς, το λεγόμενο και «σωματίδιο του Θεού», τόσο λιγοστεύουν και οι πιθανότητες να βρεθεί, κάτι που, εάν επιβεβαιωθεί, θα αναγκάσει τους φυσικούς να ξανασκεφτούν όλο το θεωρητικό οικοδόμημά τους.

Ο εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικών Ερευνών CERN Τζέιμς Γκίλις ξεκαθάρισε ότι οι μέχρι τώρα έρευνες των ομάδων ATLAS και CMS του μεγάλου επιταχυντή έχουν αποκλείσει το σωματίδιο-φαντομάς να έχει μάζα μεγαλύτερη των 141 GeV (γιγαηλεκτρονιοβόλτ) ή μικρότερη των 11 GeV. Έτσι, έχει απομείνει ένα εύρος 114-141 GeV, στο οποίο έχουν πλέον επικεντρωθεί οι έρευνες. Αν ούτε σε αυτό το εύρος μάζας βρεθεί το σωματίδιο, τότε αρχίζουν τα δύσκολα για το «Καθιερωμένο Μοντέλο» της σωματιδιακής φυσικής.

Αρκετοί επιστήμονες θεωρούν πιθανό ότι έως στα μέσα Δεκεμβρίου θα έχει ουσιαστικά διαφανεί (είτε υπάρξουν οι σχετικές επίσημες επιστημονικές δημοσιεύσεις, είτε όχι) κατά πόσο το μποζόνιο (την ύπαρξη του οποίου πρότεινε ο Βρετανός φυσικός Πίτερ Χιγκς πριν από περίπου τέσσερις δεκαετίες) είναι μία χίμαιρα. Σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει επειγόντως να αναζητηθεί ένας άλλος μηχανισμός που να εξηγεί με διαφορετικό τρόπο πώς η ύλη απέκτησε μάζα στις απαρχές δημιουργίας του σύμπαντος, πριν από περίπου 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν πιστεύεται ότι συνέβη το Big Bang.

Το διοικητικό συμβούλιο του CERN θα συνεδριάσει στις 12 έως 16 Δεκεμβρίου και τότε είναι πιθανό να υπάρξουν οι πρώτες εκτιμήσεις για την ύπαρξη ή όχι του σωματιδίου, με πιθανότητες ακρίβειας 90-95%, αν και η οριστική απάντηση αναμένεται να δοθεί εντός του 2012.

Ακόμα πάντως και ο γενικός διευθυντής του CERN, ο Γερμανός φυσικός Ρολφ Χόγιερ, έχει ήδη δηλώσει ότι το μποζόνιο μπορεί να μην υπάρχει.

(Πηγή: Newsbeast)

Προσοχή: Πιθανώς ιός στο Facebook!

Επίθεση υπό έρευνα
Πορνογραφικές και βίαιες εικόνες εισβάλλουν σε λογαριασμούς στο Facebook

Νέα Υόρκη
Οι υπεύθυνοι του Facebook επιβεβαίωσαν την Τρίτη ότι οι λογαριασμοί πολλών χρηστών μεταδίδουν εν αγνοία τους πορνογραφικές, βίαιες ή αποκρουστικές εικόνες, πιθανώς εξαιτίας κάποιου άγνωστου προς το παρόν ιού.

Οι πρώτες αναφορές χρηστών για την «πορνογραφική επίθεση» εμφανίστηκαν στο Διαδίκτυο πριν από μερικές μέρες, δείχνουν όμως να έχουν αυξηθεί ραγδαία από το βράδυ της Δευτέρας, αναφέρει το ZDnet.

«Η προστασία των ανθρώπων που χρησιμοποιούν το Facebook από spam και κακόβουλο περιεχόμενο είναι πρώτη προτεραιότητα για μας [....] Πρόσφατα καταγράψαμε αύξηση των αναφορών. Ερευνούμε και αντιμετωπίζουμε το θέμα» δήλωσε την Τρίτη ο εκπρόσωπος του Facebook Άντριου Νόις.

Σύμφωνα με το BBC, «χιλιάδες» χρήστες του Facebook σχολιάζουν το πρόβλημα στο Twitter. «Ανακάλυψα ένα νέο πορνογραφικό δικτυακό τόπο. Λέγεται Facebook» γράφει ένας από αυτούς.

Άλλοι αναφέρουν ότι αναγκάστηκαν να απενεργοποιήσουν τα προφίλ τους όταν είδαν φωτογραφίες πτωμάτων ή κακοποιημένων ζώων.

Όπως αναφέρει ο Γκράαμ Κλάλεϊ, σύμβουλος ασφάλειας υπολογιστών στην εταιρεία Sophos, οι μολυσμένοι λογαριασμοί μπορούν να μεταδίδουν τις ακατάλληλες εικόνες στους «φίλους» του χρήστη ακόμα κι αν ο ίδιος δεν τις βλέπει στο προφίλ του.

Παραμένει αδιευκρίνιστο τι προκαλεί την πορνογραφική καταιγίδα, πιθανώς όμως πρόκειται για κάποιον ιό, o οποίος ενεργοποιείται όταν ο χρήστης κλικάρει φαινομενικά αθώους συνδέσμους που ανοίγουν κερκόπορτες.

Μια άλλη θεωρία είναι ότι πρόκειται για επίθεση που είχαν προαναγγείλει οι «χακτιβιστές» Anonymous, ωστόσο εκπρόσωποι της οργάνωσης διαβεβαίωσαν ότι αυτό δεν ευσταθεί.

Για τον Γκράαμ Κλάλεϊ της Sophos, το τελευταίο περιστατικό είναι πιθανό να έχει συνέπειες για το Facebook. «Αυτό ακριβώς είναι το είδος του προβλήματος που μπορεί να αναγκάσει τον κόσμο να φύγει από τον δικτυακό τόπο.»

(Πηγή: in.gr)

Αποχαιρετώντας για πάντα το «κλαμπ των αυτοκαταστροφικών»!

Το σημερινό άρθρο έχει κάθε κακή πρόθεση να είναι προκλητικό απέναντι σε μια μεγάλη (δυστυχώς) μερίδα αναγνωστών. Πιο προκλητικό ακόμα κι από έναν ισχυρισμό, π.χ., ότι η κυρία Μέρκελ και η κυρία Λαγκάρντ θα μπορούσαν άνετα να βγουν Σταρ Ελλάς αν καταδέχονταν να κατέβουν υποψήφιες! Ή, ότι θα έπρεπε δια νόμου στην Ελλάδα να έχουν δικαίωμα ψήφου μόνο οι οπαδοί της ΑΕΚ (στους οποίους, όλως τυχαίως, ανήκει και ο γράφων)!

Βγαίνοντας από την πλαϊνή πόρτα του κτιρίου των διδακτηρίων στη σχολή όπου διδάσκω, θα συναντήσει κανείς στα διαλείμματα αυτό που έχω ονομάσει «το κλαμπ των αυτοκαταστροφικών». Είναι οι μαθητές μου που επιδίδονται στο σπορ του καπνίσματος. Όταν περνώ, με κοιτούν με νόημα περιμένοντας στωικά τις νουθεσίες μου που, όπως και δεκάδες προηγούμενες, είναι καταδικασμένες να πέσουν στο απόλυτο κενό. Νουθεσίες που δεν σχετίζονται με διάθεση στείρας ηθικολογίας, αλλά με επίγνωση εφιαλτικών στατιστικών δεδομένων...

Τα παρακάτω στοιχεία τα δανείζομαι από ένα σημαντικό άρθρο[1] του φίλου μου γιατρού Αλέξη Πολίτη:

- Μια μικρή ελληνική πόλη ξεκληρίζεται ετησίως στην Ελλάδα από το κάπνισμα (14.000 νεκροί από καρδιαγγειακά και αναπνευστικά νοσήματα, καθώς και διάφορα είδη καρκίνου συσχετιζόμενα με το τσιγάρο).

- Η πρόβλεψη για τον 21ο αιώνα είναι 1 δισεκατομμύριο θάνατοι παγκοσμίως αποδιδόμενοι στο κάπνισμα!

- Οι Έλληνες που καπνίζουν, αν ήταν κόμμα, με τον ισχύοντα εκλογικό νόμο θα εκλέγονταν κυβέρνηση με αυτοδυναμία (42%)!

- Το 80% των παιδιών που έχουν γονείς καπνιστές, θα καπνίσουν.

- Η εξάρτηση από τη νικοτίνη είναι 10 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της ηρωίνης.

- Οι μισοί από τους εφήβους που ξεκίνησαν το κάπνισμα και συνεχίζουν για το υπόλοιπο της ζωής τους, θα πεθάνουν από τον καπνό…

Δυστυχώς, όπως μας διδάσκει η ίδια η πραγματικότητα, η γνώση αυτών των τρομακτικών δεδομένων δεν είναι αρκετή για να πείσει τον μέσο καπνιστή να διακόψει κάθε σχέση μ’ αυτή την καταστροφική συνήθεια, ακόμα κι όταν δει τις επιπτώσεις της σε πρόσωπα του κοντινού του περιβάλλοντος.

Θέλοντας συνειδητά να προκαλέσω τον καπνιστή αναγνώστη, παραθέτω τον ακόλουθο φανταστικό διάλογο μαζί του:

Εγώ: Όποιος καπνίζει είναι ηλίθιος, κι αυτό μπορώ να σου το αποδείξω! 

Αναγνώστης: Για πρόσεξε τα λόγια σου! Τι θες να πεις;

Εγώ: Λοιπόν, περίγραψέ μου τα πρωταρχικά σου αισθήματα όταν ήρθες για πρώτη φορά σε επαφή με το τσιγάρο. Αναφώνησες, μήπως, «ω, τι υπέροχη εμπειρία, πώς δεν την είχα ανακαλύψει τόσον καιρό»;

Αναγνώστης: Καλά, πλάκα μου κάνεις; Ξέρεις κανέναν που να του άρεσε το τσιγάρο από την πρώτη ρουφηξιά; Είχα όμως τη θέληση και επέμεινα μέχρι που τελικά κατάφερα να το συνηθίσω. Τώρα πια δεν κάνω χωρίς αυτό!

Εγώ: Ωραία. Πες μου τώρα αν γνωρίζεις έναν ευφυή άνθρωπο ο οποίος, ενώ δοκίμασε, υπό καθεστώς απόλυτης ελευθερίας, μια εμπειρία που δεν του φάνηκε ευχάριστη, επέλεξε εντούτοις να την ξαναβιώσει με σκοπό να εξαρτηθεί απ’ αυτήν!

(Στο σημείο αυτό η συνομιλία διακόπτεται απότομα, γιατί ο αναγνώστης θυμάται ξαφνικά πως πρέπει να πάει να πάρει την πεθερά του από το κομμωτήριο...)

Μια ένσταση που θα μπορούσε να υπάρξει στο παραπάνω «σόφισμα» είναι πως η ελευθερία είναι μια αμφιλεγόμενη έννοια (δείτε, για παράδειγμα, τα σχετικά άρθρα[2,3]). Πράγματι, η πρώτη επαφή με το τσιγάρο γίνεται σχεδόν πάντα (αν και γνωρίζω κάποιες -ελάχιστες πάντως- εξαιρέσεις) σε πολύ νεαρή ηλικία. Πόσο ελεύθερος, όμως, μπορεί να θεωρείται ένας νέος ο οποίος βομβαρδίζεται καθημερινά με πρότυπα «δημοφιλίας» και σύρεται σε συμπεριφορές μιμητισμού από ανάγκη και μόνο για κοινωνική αποδοχή; Το υπό μορφή ρητορικού ερωτήματος διατυπωμένο επιχείρημα είναι κατά βάση σωστό, κι εδώ ακριβώς υπεισέρχεται ο ρόλος πρωτίστως του γονιού, και δευτερευόντως του δασκάλου: Θα πρέπει, από μικρή ακόμα ηλικία, να καλλιεργηθεί στο παιδί το αίσθημα της αυταξίας, έτσι ώστε να βοηθηθεί να αναπτύξει αυτόνομη συνειδητότητα. Αυτό θα το θωρακίσει απέναντι σε κοινωνικές πιέσεις -συχνά ασφυκτικές- που θα μπορούσαν να το οδηγήσουν σε (συνειδητή ή όχι) συμμόρφωση με καθιερωμένα πρότυπα, με μοναδικό αλλά αναγκαίο αντάλλαγμα την αποδοχή από τον κοινωνικό του περίγυρο. Ο εθισμός στο κάπνισμα είναι συνέπεια ενός τέτοιου τύπου συμμόρφωσης (δυστυχώς όμως έχουν μπει και άλλες «ουσίες» στο παιχνίδι...).

Ως εκπαιδευτικός αισθάνομαι εν μέρει αποτυχημένος, αφού -εξ όσων τουλάχιστον γνωρίζω- δεν κατόρθωσα ποτέ να πείσω έστω και έναν(!) μαθητή μου που επιδιδόταν στο κάπνισμα, να διακόψει τη συνήθεια. Και ήδη φτάνουν στ’ αυτιά μου οι φωνές διαμαρτυρίας πολλών αναγνωστών για το θέμα που επέλεξα και για τον διδακτισμό με τον οποίο το πραγματεύομαι. Θα παρακαλέσω, εν τούτοις, τον αναγνώστη, πριν κλείσει οριστικά και με ένα ειρωνικό χαμόγελο αυτή τη σελίδα, να ξαναδιαβάσει τα στοιχεία που μας δίνει παραπάνω ο γιατρός. Μπορεί να υπάρχει ακόμα ανοιχτή γι’ αυτόν η έξοδος από το δικό του «κλαμπ των αυτοκαταστροφικών». Κι αν όχι γι’ αυτόν, ίσως για τα παιδιά του!

*Επί του πιεστηρίου: Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες από ανώνυμες πηγές, η νέα κυβέρνηση αποφάσισε αιφνιδιαστικά να θέσει την εφαρμογή του περιβόητου «αντικαπνιστικού νόμου» (sic) σε δημοψήφισμα! Ήδη καταγράφονται οι πρώτες ενδείξεις πανικού στις διεθνείς αγορές, και μια κατακόρυφη πτώση των μετοχών της καπνοβιομηχανίας παγκοσμίως...

Αναφορές:

[1]  Α. Πολίτης, «Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος: Ας επιμηκύνουμε τις ζωές μας!»

http://www.aixmi.gr/index.php/iatreia-diakophs-kapnismatos/

[2]  Ν. Δήμου, «Για την ελευθερία της βούλησης»

http://costas-sci.blogspot.com/2011/11/blog-post_11.html

[3]  Χ. Βάρβογλης: «Ο νους μας είναι ελεύθερος ή προγραμματισμένος;»

http://costas-sci.blogspot.com/2011/11/blog-post_6411.html

Τα ποτάμια δεν γυρίζουν πίσω... (Η τρομοκρατία του Δεύτερου Θερμοδυναμικού Νόμου)

Στη Θερμοδυναμική (που είναι κλάδος της Φυσικής) διατυπώνονται δύο θεμελιώδεις νόμοι. Ο Πρώτος Νόμος αφορά τη διατήρηση της ενέργειας και ακούγεται ως αυτονόητος (αν και έχει κάποιες λεπτές υφές): η ενέργεια που προσφέρεις σε ένα σύστημα είναι ισόποση με την αύξηση του ενεργειακού αποθέματος του συστήματος. Αν ο νόμος αυτός ήταν ο μοναδικός που δέσμευε την ύλη κατά τις μεταβολές της, ο κόσμος που ξέρουμε θα ήταν πολύ διαφορετικός: θα υπήρχε, π.χ., τρόπος να μη γερνάμε ποτέ (ίσως και να γίνουμε αθάνατοι), ενώ ο προϊστορικός άνθρωπος θα είχε ανακαλύψει το ψυγείο και το air conditioning με την ίδια ευκολία που έμαθε να ζεσταίνεται απ’ τη φωτιά!

Ο Δεύτερος Νόμος της Θερμοδυναμικής (ή «δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα») βάζει ένα τέλος σε τέτοιες φιλοδοξίες. Αποτελεί ίσως την πιο σκληρή πραγματικότητα της Φύσης, μια αληθινή κατάρα του Δημιουργού πάνω στο δημιούργημά του. Λέει, με πολύ απλά λόγια, πως κάποια πράγματα που συμβαίνουν δεν είναι δυνατό να «ξε-συμβούν», πως το ποτάμι κάποιων φαινομένων δεν γυρίζει πίσω. Έτσι, π.χ., ενώ ένα ζεστό σώμα μπορεί αυθόρμητα να δώσει λίγη από τη ζέστη του σε ένα πιο κρύο, το αντίθετο είναι απίθανο (πρακτικά αδύνατο) να συμβεί: ένα κρύο σώμα δεν μπορεί, χωρίς εξωτερική παρέμβαση, να δώσει μέρος από τη λιγοστή του θερμότητα σε ένα ζεστό, έτσι που το ένα να γίνει ακόμα πιο κρύο και το άλλο ακόμα πιο ζεστό. Η ζέστη φεύγει και δεν γυρίζει ποτέ πίσω από μόνη της. Το ίδιο και η νεότητα στον άνθρωπο, που φεύγει ανεπιστρεπτί αφήνοντας πίσω της τη φθορά που οδηγεί στο γήρας και το θάνατο.

Αν το καλοσκεφτεί κανείς, όλοι οι φόβοι στον άνθρωπο σχετίζονται με το αμετάστρεπτο, την αδυναμία του να αναιρέσει μεταβολές που δεν του είναι επιθυμητές. Προσέχουμε την υγεία μας γιατί κάποιες βλάβες της μπορεί να μην αποκαθίστανται... Προσέχουμε τα πολύτιμα αντικείμενά μας γιατί κάποιες φθορές δεν επιδέχονται επιδιόρθωση... Αλλά, ο Δεύτερος Νόμος διέπει και λειτουργίες που ξεφεύγουν από τα όρια της Φυσικής και εισχωρούν σε άλλα «χωράφια», π.χ. της Κοινωνιολογίας ή της Οικονομίας: Η ανθρώπινη συμπεριφορά διαμορφώνει την κοινωνική συνείδηση (ή την κοινή γνώμη) με τρόπους που συχνά είναι μη-αντιστρέψιμοι. Η διακίνηση του χρήματος στο εσωτερικό και το εξωτερικό μιας χώρας μπορεί να μεταβάλει δυσμενώς την οικονομική πραγματικότητα της χώρας με τρόπο που να οδηγεί στην οικονομική της κατάρρευση, χωρίς δυνατότητα σωτηρίας.

Αν τα παραπάνω παραδείγματα σας θυμίζουν κάτι από την προσωπική σας εμπειρία, δεν κάνετε λάθος! Η ζωή είναι γεμάτη αγωνίες για όλων των ειδών τις ισορροπίες που μπορούν να ανατραπούν. Ανησυχούμε για τη φυσική μας κατάσταση, για τη φθορά των υλικών αγαθών που με κόπο αποκτήσαμε, τις οικονομίες που μαζέψαμε μια ζωή και μπορεί να χαθούν μέσα σε μια νύχτα, την κοινωνική υπόληψη που κατακτήσαμε και μπορεί να απειληθεί από έναν λάθος χειρισμό ή μια κακοτυχία... Αυτό που μένει στο τέλος είναι η συνειδητοποίηση ότι το μη-αντιστρεπτό είναι ο κανόνας του παιχνιδιού που μας επιτρέπει να παραμένουμε παίκτες στην παρτίδα της ζωής. Και η συνειδητότητα αυτή του πεπερασμένου των πραγμάτων και των αξιών οδηγεί αναπόφευκτα σε ένα αίσθημα ματαιότητας. Υπάρχει λοιπόν ευτυχία, ή μήπως είναι απλά μια συλλογή από στιγμιαίες ψευδαισθήσεις καλής ψυχολογικής διάθεσης; Τείνω να θεωρήσω το ερώτημα ρητορικό και την απάντηση αυτονόητη. Το συμπέρασμα είναι πως, ευτυχισμένη ζωή είναι εκείνη που διαρκεί αρκετά ώστε να συνειδητοποιήσουμε τη ματαιότητά της, και αρκετά λίγο ώστε να αντέξουμε τη συνειδητότητα αυτή...

Χάρης Βάρβογλης - Ο νους μας είναι ελεύθερος ή προγραμματισμένος;

Η ελευθερία της βούλησης των ανθρώπων είναι, ως σήμερα, ο ακρογωνιαίος λίθος όλων των θρησκειών και των κοινωνικών συστημάτων. Ωστόσο πρόσφατα εργαστηριακά πειράματα σε εγκεφάλους θηλαστικών ανοίγουν την πόρτα του ελέγχου της ανθρώπινης βούλησης από τον «Μεγάλο Αδελφό»

Σε μία από τις παραδόσεις του μαθήματος Ιστορία και εξέλιξη των ιδεών στη Φυσική δέχθηκα την ακόλουθη ενδιαφέρουσα ερώτηση από μια ομάδα φοιτητών. «Αν ήταν δυνατόν να ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο και να τοποθετήσουμε ξανά όλα τα σώματα του Σύμπαντος στις ίδιες αρχικές συνθήκες με αυτές που είχαν την προηγούμενη φορά, άραγε ο κόσμος θα εξελισσόταν με τον ίδιο ή με διαφορετικό τρόπο;». Οι φοιτητές, χωρίς να το ξέρουν, είχαν φθάσει μπροστά στο δίλημμα που είχε αντιμετωπίσει ο γάλλος μαθηματικός Λαπλάς πριν από 200 χρόνια, δηλαδή αν υπάρχει ελευθερία βούλησης του ανθρώπου ή αν η εξέλιξη του κόσμου είναι αυστηρά προκαθορισμένη από τους νόμους της Φυσικής. Ο Λαπλάς είχε γράψει στην εισαγωγή ενός βιβλίου όπου πραγματευόταν τη Θεωρία των Πιθανοτήτων: «Αν ένα ον γνώριζε, σε μια συγκεκριμένη στιγμή, όλες τις δυνάμεις της φύσης, καθώς και τις θέσεις και τις ταχύτητες των σωμάτων που υπάρχουν στο Σύμπαν, θα είχε πλήρη γνώση του παρελθόντος και του μέλλοντος κάθε αντικειμένου, ζωντανού ή άψυχου». Κατά τον Λαπλάς, λοιπόν, η έννοια της πιθανότητας οφείλεται μόνο στην ατελή γνώση που έχουμε για τις δυνάμεις και τις αρχικές συνθήκες δημιουργίας του Σύμπαντος. Ετσι ο Λαπλάς κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το μέλλον του κόσμου καθορίζεται μονοσήμαντα από τη σημερινή του κατάσταση, και άρα η ελευθερία βούλησης των ανθρώπων είναι μια αυταπάτη.

Διακόσια περίπου χρόνια μετά τον Λαπλάς, η άποψη των επιστημόνων είναι εντελώς διαφορετική. Αν ξαναγυρίζαμε τον χρόνο πίσω, ο κόσμος θα είχε ακολουθήσει διαφορετική οδό εξέλιξης, ως συνδυασμένο αποτέλεσμα της Κβαντομηχανικής και της Θεωρίας του Χάους, κλάδων της Φυσικής που δεν γνώριζε ο Λαπλάς. Σύμφωνα με την Κβαντομηχανική, ο χρόνος κατά τον οποίο θα συμβεί ένα φαινόμενο στον μικρόκοσμο, για παράδειγμα η ραδιενεργός διάσπαση ενός ατόμου, δεν είναι γνωστός. Απλώς γνωρίζουμε μόνο την πιθανότητα να συμβεί σε κάθε χρονική στιγμή. Αρα, σε μικροσκοπικό επίπεδο, το μέλλον δεν είναι μονοσήμαντα καθορισμένο από το παρόν. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι το φαινόμενο της διάσπασης ενός ατόμου είναι ασήμαντο γεγονός. Η θεωρία του Χάους όμως έχει δείξει ότι ασήμαντες αιτίες είναι δυνατόν να έχουν σημαντικότατα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, η απειροελάχιστη μετατόπιση μιας μπάλας στην κορυφή ενός βουνού προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση μπορεί να έχει ως συνέπεια την πτώση της μπάλας σε διαφορετικές κοιλάδες, που απέχουν μεταξύ τους εκατοντάδες χιλιόμετρα. Ετσι η διάσπαση ενός ατόμου σε άλλη χρονική στιγμή μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετική εξέλιξη του Σύμπαντος! Κατά έναν ειρωνικό τρόπο όμως η ελευθερία της βούλησης του ανθρώπου, που επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά από τη Θεωρία του Χάους, κινδυνεύει να πληγεί ανεπανόρθωτα από την ίδια ακριβώς θεωρία! Ο λόγος είναι ότι εντελώς πρόσφατα πειράματα, που έγιναν σε εγκεφάλους ποντικών, έδειξαν ότι το ανώτερο όργανο του ανθρώπινου σώματος λειτουργεί ακολουθώντας τους νόμους της Θεωρίας του Χάους και, επομένως, είναι δυνατόν να επηρεαστεί από εξωτερικούς παράγοντες με μεθόδους που προβλέπει η θεωρία αυτή.

Ολα ξεκίνησαν από την πρόσφατη επιτυχία των βιολόγων να συντηρήσουν «ζωντανά» τεμάχια εγκεφάλου ποντικών σε δοκιμαστικούς σωλήνες. Η επιτυχία αυτή άνοιξε τον δρόμο για τη διεξαγωγή πειραμάτων με στόχο τη διερεύνηση του τρόπου λειτουργίας του εγκεφάλου και την ανακάλυψη πιθανών μεθόδων εξωτερικού ελέγχου αυτής της λειτουργίας. Το αξιοπερίεργο, για τον μη ειδικό, είναι ότι τα πειράματα αυτά διεξάγονται κατά κύριο λόγο όχι από νευρολόγους, αλλά από φυσικούς ειδικευμένους στη Θεωρία του Χάους! Ο λόγος για αυτή τη δραστηριότητα των φυσικών γίνεται εύκολα κατανοητός εκ των υστέρων, αν μελετήσει κανείς τα αποτελέσματα των πλέον πρόσφατων σχετικών πειραμάτων.

Οπως είναι γνωστό, ο εγκέφαλος αποτελείται από έναν πολύ μεγάλο αριθμό κυττάρων, που ονομάζονται νευρώνες. Ο κάθε νευρώνας συνδέεται με τους γειτονικούς του με τριχοειδείς προεκτάσεις, έτσι ώστε να μπορεί να διαβιβάζει σε αυτούς ηλεκτρικά σήματα. Η ανταλλαγή σημάτων μεταξύ των νευρώνων αποτελεί τον μηχανισμό με τον οποίο σκεπτόμαστε και είναι αυτή που προκαλεί την εκπομπή των κυμάτων που ανιχνεύονται με το εγκεφαλογράφημα. Εδώ και μια δεκαετία οι φυσικοί προσπαθούν να κατανοήσουν τη λειτουργία της ανταλλαγής των σημάτων κατασκευάζοντας απλά μαθηματικά μοντέλα, που ονομάζονται κυψελικά αυτόματα και νευρωνικά δίκτυα. Τέτοια μοντέλα έχουν μελετηθεί κατά κόρον τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών και έχει βρεθεί ότι η εξέλιξή τους περιγράφεται με πολύ μεγάλη ακρίβεια από απλές εξισώσεις που προκύπτουν από τη Θεωρία του Χάους. Μέχρι στιγμής έχει αποδειχθεί ότι με τη βοήθεια νευρωνικών δικτύων μπορούμε να περιγράψουμε εντελώς διαφορετικά φυσικά φαινόμενα, όπως, για παράδειγμα, η δημιουργία των ηλιακών κηλίδων και των σεισμών. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι και ο ίδιος ο εγκέφαλος, το τελειότερο ίσως δημιούργημα της εξέλιξης της ζωής στη Γη, ακολουθεί το ίδιο μαθηματικό μοντέλο, όπως απέδειξε ένα από τα πρόσφατα πειράματα σε τεχνητά διατηρημένο εγκεφαλικό ιστό. Συγκεκριμένα διαπιστώθηκε ότι οι νευρώνες, που σε μια χρονική στιγμή στέλνουν σήματα, δεν είναι διατεταγμένοι τυχαία αλλά αποτελούν ομάδες, οι διαστάσεις των οποίων ακολουθούν τον βασικό νόμο των νευρωνικών δικτύων. Επιπλέον η θέση και το μέγεθος αυτών των ομάδων μεταβάλλονται με τον χρόνο, όπως ακριβώς και στον εγκέφαλο ενός ζωντανού ποντικού, γεγονός που υποδηλώνει ότι το εγκεφαλικό τμήμα στον δοκιμαστικό σωλήνα «σκέπτεται» ακριβώς όπως και ένας εγκέφαλος σε πλήρη λειτουργία.

Στο δεύτερο πείραμα οι ερευνητές προχώρησαν ακόμη περισσότερο. Δεν περιορίστηκαν να διερευνήσουν τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου, αλλά προσπάθησαν να ελέγξουν τη λειτουργία του, με τη βοήθεια ενός ηλεκτρικού πεδίου. Το αποτέλεσμα ήταν πολύ εντυπωσιακό: αποδείχθηκε ότι με την κατάλληλη ένταση του πεδίου είναι δυνατόν να ελεγχθεί η διάδοση των εγκεφαλικών κυμάτων! Το αποτέλεσμα αυτό σίγουρα είναι μια από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις του αιώνα μας, γεννά όμως παράλληλα και σοβαρές ανησυχίες. Είναι πλέον ορατός ο κίνδυνος ο Μεγάλος Αδελφός όχι μόνο να παρακολουθεί τη συμπεριφορά μας, αλλά και να την ελέγχει.

ΤΟ ΒΗΜΑ, 17-04-2005

Κωδικός άρθρου: B14442H071

Πηγή

Ο Νίκος Δήμου για την ελευθερία της βούλησης

Ομιλία του Νίκου Δήμου

Θέμα: Για την ελευθερία της βούλησης

Ο όρος αυτός μου έφερε πολλές αναμνήσεις – αδιέξοδες, πολύωρες συζητήσεις στο Philosofisches Seminar 2, στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, μελέτες πολλών βιβλίων και ένα ποίημα σατιρικό που είχα γράψει πριν δεκαετίες με αυτό τον τίτλο:

Περί Ελευθερίας της Βουλήσεως

Θαύμαζα πάντα τους ανθρώπους που λένε πως έχουν «πειθαρχία»
έννοια για την οποία μέσα μου ουδέποτε ανακάλυψα αντιστοιχία.

Το να θέλω το Ένα και να κάνω το Άλλο επειδή «έτσι πρέπει»
είναι κάτι που δεν κατόρθωσα ποτέ – κι όποιος έχει μάτια βλέπει.

Όταν θέλω το Ένα κάνω το Ένα – και το κυριότερο
για να κάνω το Άλλο πρέπει να το θέλω πολύ περισσότερο.

Έχω πάντα την υπόνοια πως της πειθαρχίας οι οπαδοί
σίγουρα μας δουλεύουν και τούτο το λέω επειδή,

Ξέρω πως ήθελαν περισσότερο το Άλλο και απλώς προσποιούνται
πως ήθελαν τάχα το Ένα, μόνο για να ηρωοποιούνται.

Η συνέχεια είναι ακατάλληλη για ανήλικους, ιερείς και ψυχίατρους. Αλλά νομίζω πως η προβληματική του θέματος αναφέρεται με σαφέστατο τρόπο.

Θυμάμαι ακόμα τον καθηγητή μου στο Μόναχο Kurt Schilling που για το πρόβλημα αυτό μας είχε αφηγηθεί μία ιστορία.

«Ένας άνθρωπος στέκεται σε μία κεντρική πλατεία και κοιτάζει ψηλά. Κοιτάτε κι εσείς και δεν βλέπετε κάτι. Τον ρωτάτε: γιατί κοιτάς ψηλά; Σας απαντάει: Έτσι. Τον πιστεύετε; Σίγουρα όχι. Κι όμως, αν δεν αποδέχεστε το ‘έτσι’ έχετε ήδη απορρίψει την ελευθερία της βούλησης. Γιατί η ελευθερία αυτή είναι ακριβώς το ‘έτσι’ – η πράξη χωρίς αιτία και χωρίς κίνητρο».

Στο φοιτητικό μου αντίτυπο της «Κριτικής του Πρακτικού Λόγου» ξαναβρήκα τις υπογραμμίσεις και περιθωριακές σημειώσεις μου. Π. χ. στον Πρόλογο, όπου ο Καντ γράφει για την Ελευθερία (και τονίζει: «όχι με την ψυχολογική έννοια») ότι είναι απόλυτα απαραίτητη (υπογραμμίζει την Unentbehrlichkeit) αλλά και απόλυτα ακατανόητη (Unbegreiflichkeit). Θα έπρεπε, γράφει στην σελίδα 56, να βρεθεί «ένας νόμος της αιτιότητας μέσω ελευθερίας». (Ein Gesetz der Kausalität durch Freiheit).

Αυτός ο νόμος θα ήταν το «έτσι» του Schilling.

Είναι ενδιαφέρον να μιλάει κανείς σε ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές για ελευθερία της βουλήσεως, όταν όλη η δουλειά τους είναι να βρίσκουν αιτίες για ψυχικές καταστάσεις, συμπεριφορές και πράξεις. Θα έλεγε κανείς ότι η έννοια της ελεύθερης βούλησης είναι ασυμβίβαστη με την ψυχιατρική. Μία απόφαση χωρίς αίτια, χωρίς κίνητρα, (αυτό σημαίνει ελεύθερη) θα ήταν αδύνατο να ερευνηθεί επιστημονικά. Θα ανήκε στον χώρο της μεταφυσικής – από τον οποίο έτσι κι αλλιώς προέρχεται η ιδέα μίας ελεύθερης βούλησης.

Ας πούμε μερικά ιστορικά.

Οι αρχαίοι δεν είχαν εντοπίσει κάποιο πρόβλημα. Ο γερμανός φιλόλογος Bruno Snell γράφει: «Μία βούληση με διάρκεια είναι κάτι ξένο για τους Έλληνες – η λέξη που αντιστοιχεί στο δικό μας ρήμα θέλω δεν υπάρχει στην γλώσσα τους».

Γι αυτούς υπήρχαν επιθυμίες (ορέξεις) και ο νους επεξεργαζόταν αυτές τις τάσεις και αποφάσιζε. Ο Αριστοτέλης χώριζε τα μέρη της ψυχής σε τρία: λογιστικό, θυμικό και επιθυμητικό. Η βούληση ανήκει στο λογιστικό «εν τω λογιστικώ γαρ η βούλησις». Η βούληση κινεί: «Εν δη το κινούν – το ορεκτικόν». «…ο μεν νους ου φαίνεται κινών άνευ ορέξεως – η γαρ βούλησις όρεξις – όταν δε κατά τον λογισμόν κινείται και κατά βούλησιν κινείται». Φυσικά υπάρχει και η περίπτωση της παράλογης επιθυμίας – που επιδιώκει κάτι επειδή, λανθασμένα, το θεωρεί καλό. Ο νους είναι πάντα σωστός αλλά η επιθυμία και φαντασία μπορεί να λανθάνουν. «Νους μεν ουν πας ορθός εστίν – όρεξις δε και φαντασία και ορθή και ουκ ορθή. (Περί Ψυχής 432 – 433).

Οι Στωικοί μιλούσαν για «εύλογον όρεξι» (δηλαδή λογική). Στις αρχαίες αναλύσεις η βούληση δεν ήταν η διαδικασία της επιλογής (αυτή την έκανε ο νους) ήταν απλώς ο μοχλός της απόφασης και άρα η αιτία της πράξης. Θέμα ελευθερίας δεν τίθεται σε κανένα αρχαίο στοχαστή. Ο άνθρωπος αποφασίζει είτε λογικά είτε παράλογα χωρίς να αναρωτιέται αν είναι ή όχι ελεύθερος να το κάνει. Σιωπηρά εξυπακούεται ότι – σε κάθε περίπτωση – είναι υπεύθυνος για την επιλογή του. Η ελευθερία του είναι η συμμόρφωση με τους νόμους – της φύσης του, της λογικής, του κόσμου.

“Οι άνθρωποι χρειάστηκαν έντεκα αιώνες μετά τον Αριστοτέλη για να εφεύρουν την ‘βούληση’» (pour inventer la “volonté”) γράφει ο ιστορικός της φιλοσοφίας R. A. Gauthier.

Στην Χριστιανική σκέψη η βούληση αυτονομείται – δεν υπόκειται πια στον λόγο αλλά στην θεία βούληση, δεν είναι ούτε λογική ούτε παράλογη είναι υπέρ τον λόγο. Στην σχολαστική φιλοσοφία υπάρχουν δύο τάσεις: η βουλησιαρχία (Scotus - voluntarismus) και η Θωμιστική νοησιαρχία.

Το πρόβλημα της ελευθερίας ουσιαστικά έχει τις ρίζες του στην χριστιανική θεολογία. Είναι σύμφυτο με πολλές πλευρές της μονοθεϊστικής σκέψης: με την σύλληψη ενός παντοδύναμου, πανάγαθου και παντογνώστη Θεού, με την παρουσία του κακού στον κόσμο και με την έννοια της αμαρτίας.

Η Θεοδικία απαιτεί μία εξήγηση για την παρουσία του πόνου, της οδύνης και του κακού στον κόσμο. Πως συμβιβάζεται με την έννοια ενός παντοδύναμου, πανάγαθου και παντογνώστη Θεού. Η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου είναι μία δικαιολογία.

Δύσκολη δικαιολογία, γιατί πώς μπόρεσε ο τέλειος και πανάγαθος να φτιάξει έναν ατελή κόσμο γεμάτο κακία. Επιστρατεύεται ο μύθος του Σατανά – αλλά και αυτός δημιούργημα του Θεού δεν ήταν; Επιστρατεύεται ο μύθος της Πτώσης και της έξωσης από τον Παράδεισο – αλλά ποιος έπλασε τον όφη; Και δεν γνώριζε εκ των προτέρων ο Παντογνώστης τι θα έκαναν οι Πρωτόπλαστοι;

Τελικά ίσως οι μόνοι ελεύθεροι άνθρωποι ήταν ο Αδάμ και η Εύα – από την στιγμή όμως που άσκησαν την ελευθερία τους, παίρνοντας την λάθος απόφαση – όλοι οι υπόλοιποι ήμασταν καταδικασμένοι. Γεννιόμαστε όλοι χρεωμένοι με το Προπατορικό Αμάρτημα. Τι ωραίος μοχλός εξουσίας για το ιερατείο…

Η ιστορία του προβλήματος της ελεύθερης βούλησης ή αυτεξούσιου – όπως αποκαλείται σήμερα – είναι η προσπάθεια να διασωθεί φιλοσοφικά μία θεολογική σύλληψη. Και ο Καντ που, όπως είπαν, έδιωξε από την πόρτα τον Θεό με την Κριτική του Καθαρού Λόγου και τον έβαλε μέσα από το παράθυρο στην Κριτική του Πρακτικού Λόγου, έκανε απελπισμένες προσπάθειες διάσωσης, θεσπίζοντας ένα τρίτο χώρο ανάμεσα στα φαινόμενα και τα νοούμενα για να την στεγάσει. (Intelligibilia).

Ο John Locke θεωρούσε πως η έκφραση «ελεύθερη βούληση» απλά δεν έχει νόημα. Ο David Hume έγραψε πως όλη η αντιπαράθεση αφορά λέξεις (a verbal issue). Πρόκειται για μία λανθασμένη αίσθηση (false sensation or seeming experience) που συνδέεται με πολλές από τις δραστηριότητές μας την στιγμή που τις κάνουμε. Όταν τις ξανασκεφθούμε, συνειδητοποιούμε πως ήταν αναγκαίες και προκαθορισμένες. Ακριβώς την ίδια σκέψη διατυπώνει και ο Schopenhauer. Νιώθουμε πάντα πως αποφασίζουμε ελεύθερα – αλλά όταν αργότερα αναλύσουμε την κίνησή μας βλέπουμε πως ήταν μέσα στα πλαίσια μίας αναγκαιότητας.

Ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση που κάνει ο Nietzsche στο “Πέρα από το καλό και το κακό» (παρ. 19). Γράφει: «Οι φιλόσοφοι συνηθίζουν να μιλάνε για την βούληση σαν να ήταν το πιο γνωστό πράγμα στον κόσμο. [ ] Αλλά εμένα η βούληση μου φαίνεται πάνω από όλα κάτι το πολύπλοκο, κάτι που μόνο σαν λέξη έχει ενιαίο νόημα…». Συνεχίζει αναλύοντας τα περιεχόμενα μίας βούλησης: κατάσταση προς- και από-, αίσθηση, αίσθημα, σκέψη, πάθος (Affekt). Η ελευθερία της βούλησης χαρακτηριστικά του φαίνεται σαν «πάθος υπερτέρησης» (Überlegenheit-Affekt). Υπάρχει εκεί εντολή, διαταγή. «Ένας άνθρωπος που βούλεται προστάζει κάτι μέσα του το οποίο υπακούει – ή για το οποίο νομίζει πως υπακούει». Από εδώ, στη «Βούληση για Δύναμη» (Wille zur Macht) είναι μικρή η απόσταση.

O σύγχρονος βρετανός φιλόσοφος Galen Strawson αναπτύσσει την σκέψη ότι αν πάμε πίσω στα αίτια μίας απόφασης (που την νομίζουμε ελεύθερη) θα φτάσουμε σε κάποιο σημείο όπου ο Regressus, η αλυσίδα των αιτίων, θα τελειώσει – για τον απλούστατο λόγο ότι κανένας δεν μπορεί να είναι η αιτία του εαυτού του.

Και ή νευροεπιστήμη; Το μικροπεριβάλλον του εγκεφάλου είναι τόσο σύνθετο και οι φυσικοχημικές αντιδράσεις μέσα σε αυτό τόσο γρήγορες που ακόμα δεν έχει αποσαφηνιστεί τίποτα. Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί αρκετές ενδείξεις για την διασύνδεση αποφάσεων με ερεθίσματα. Ξέρουμε πώς επηρεάζουν διάφορες ουσίες την λειτουργία του εγκεφάλου. Την ουσία ελευθερία (που ουσιαστικά είναι απουσία ουσίας) και αν ακόμα την συναντήσει ο ερευνητής, φοβάμαι πως δεν θα μπορεί να την καταγράψει.

Μία επιστημονικά πιο βάσιμη ερμηνεία δίνει η εξελικτική θεωρία με την έννοια της «δαρβινικής πλάνης». Σύμφωνα με τον εξελικτικό βιολόγο Λευτέρη Ζούρο, αναλύεται σε τέσσερεις προτάσεις: 1. Η διαδικασία της οποίας είμαστε το αποτέλεσμα δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη στην αντικειμενική γνώση του κόσμου. 2. Μεταξύ μιας ορθής και μίας λανθασμένης άποψης θα επικρατήσει εκείνη που προκαλεί την ταχύτερη εξάπλωση του γονιδίου, και 3. Αν το γονίδιο που εξαπλώνεται γρηγορότερα επάγει την λανθασμένη εντύπωση, τότε έχουμε μία «δαρβινική πλάνη». 4. Οι δαρβινικές πλάνες απορρίπτονται μέσω της επιστήμης.

Στις Δαρβινικές πλάνες συγκαταλέγει η επιστήμη την ιδιοκεντρική πλάνη, την τελεολογική, τις μεταφυσικές δοξασίες – και την αυταπάτη για την ελευθερία της βούλησης. Πρόκειται για πλάνες που μας βοηθάνε να ανταπεξέλθουμε στη μάχη της εξέλιξης – κάτι σαν «ζωτικά ψεύδη». Για μερικές μάλιστα, όπως οι μεταφυσικές δοξασίες, υπάρχει υπόνοια πως είναι καταγραμμένες και στο DNA μας.

Μία άλλη μεγάλη θεωρία – η ψυχαναλυτική – υπονόμευσε επίσης την έννοια του αυτεξούσιου. Ανάμεσα στο υποσυνείδητο και το Υπερεγώ ο χώρος για μία ελεύθερη απόφαση μοιάζει ελάχιστος. Δεν συνεχίζω για να μη θεωρηθεί ότι «κομίζω γλαύκας».

Είναι χαρακτηριστικό πως στην νεότερη φιλοσοφία το πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης δεν εμφανίζεται καν, ή θεωρείται ψευδοπρόβλημα. Π. χ. στην επτάτομη «Εγκυκλοπαίδεια της Φιλοσοφίας» (Encyclopedia of Philosophy, Macmillan, επιμελητής Paul Edwards) δεν υπάρχει καν σχετικό άρθρο. Ο αναγνώστης παραπέμπεται στα λήμματα: «Choosing, Deciding and Doing», «Voluntarism» και «Determinism». Η έμφαση δίνεται σήμερα στην διεξοδική ανάλυση των βημάτων που οδηγούν σε μία απόφαση. Εκεί είναι επίσης δύσκολο να ανιχνευθεί η ελευθερία.

Φαινομενολογικά, αναλύοντας τα περιεχόμενα του συνειδητού, μπορούμε μόνο να διαπιστώσουμε την αίσθηση της ελευθερίας. Είναι αίσθηση ή ψευδαίσθηση; Σε ποιο βαθμό μπορεί μία συνειδητή απόφαση να επηρεάσει ρίχνοντας το βάρος της προς τα κίνητρα ή τα αντικίνητρα. Και πόσο πραγματικά ελεύθερη είναι αυτή η «συνειδητή απόφαση»;

Δεν μπορώ ούτε να φανταστώ με ποιον πειραματικό ή λογικό τρόπο μπορεί να αποδειχθεί η ελευθερία.

Δυστυχώς φοβάμαι ότι η μόνη φιλοσοφική παρηγοριά των οπαδών της ελεύθερης βούλησης είναι η ιστορία με το γάιδαρο του μεσαιωνικού φιλόσοφου Μπουριντάν. Ο μυθικός αυτός γάιδαρος πέθανε της πείνας ανάμεσα σε δύο ίδια δεμάτια χόρτου, τα οποία αποτελούσαν ακριβώς ίσα κίνητρα απόφασης.

Και τι (θα αναρωτηθεί κάποιος) συμβαίνει με το πρόβλημα της ευθύνης; Αν η βούληση δεν είναι ελεύθερη τότε κανείς δεν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του!

Η αμαρτία μπορεί να προϋποθέτει την ελεύθερη βούληση – η ευθύνη όχι. Τιμωρούμε κάποιον για μια παράνομη πράξη, άσχετα από τα κίνητρά της. Δημιουργούμε, σαν οργανωμένη κοινωνία ένα σύστημα αντικινήτρων για την παραβατικότητα και διατυπώνουμε κανόνες για την συμπεριφορά. Γι αυτό μπορεί κάποιος να είναι νομοταγής χωρίς αυτό να γίνεται χάρη στην ελεύθερη βούληση. Π.χ. μπορεί να μη παραβαίνει τον νόμο από φόβο της τιμωρίας. Ανελεύθερο. Η τιμωρία είναι το αρνητικό αίτιο της πράξης του – ή, θετικά, η επιθυμία για σωστή συμπεριφορά.

Μόνο ένα ανταποδοτικό, εκδικητικό (retributive) σύστημα δικαιοσύνης προϋποθέτει την ελεύθερη βούληση για να τιμωρήσει. Αλλά ευτυχώς το Δίκαιο σήμερα βλέπει εντελώς διαφορετικά τον ρόλο της ποινής. Σε μία δικαιική κρίση, η ύπαρξη ελαφρυντικών μπορεί να γίνει δεκτή. Ακόμα και η πλήρης απαλλαγή λόγω μειωμένου καταλογισμού. Κάτι ξέρετε εσείς οι ψυχίατροι από παρόμοιες γνωματεύσεις. Όχι όμως απαλλαγή λόγω γενικής ανυπαρξίας ελεύθερης βούλησης.

Ηθικά μπορεί να ισχύει η κομψή γαλλική έκφραση: tout comprendre c’ est tout pardonner – νομικά και φιλοσοφικά το πρόβλημα είναι πιο περίπλοκο.

Αν η εισήγησή μου σας φάνηκε λίγο ανεκδοτολογική, συγχωρήστε με, φταίει το θέμα. Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις για κάτι τόσο ασαφές και νεφελώδες, χωρίς να προσθέσεις στην ασάφεια και την σύγχυση. Προσπάθησα να μην διαπράξω αυτό το γνωστόν αμάρτημα. Άλλωστε η πρώτη μου αντίδραση, όταν πήρα την πρόσκληση, ήταν να κάνω μία εισήγηση εννέα μόνον λέξεων, ακολουθώντας την συμβουλή του Ludwig Wittgenstein στην γνωστή καταληκτική φράση του Tractatus Logico-Philosophicus: “Wovon man nicht sprechen kann, darüber muss man schweigen”. (Για ό,τι δεν μπορεί κανείς να μιλήσει πρέπει να σωπαίνε).

Πηγή: http://www.ndimou.gr/articledisplay.asp?time_id=606&cat_id=50

Aστεροειδής σε μέγεθος αεροπλανοφόρου περνά ξυστά από τη Γη!

Ο αστεροειδής 2005 YU55 σε εικόνα ραντάρ που ελήφθη λίγο μετά την ανακάλυψή του το 2005 (Πηγή: NASA/Cornell/Arecibo) 

 Πασαντίνα, Καλιφόρνια

Σχεδόν αόρατος για τα οπτικά τηλεσκόπια, αφού είναι πιο μαύρος από κάρβουνο, ένας αστεροειδής διαμέτρου 400 μέτρων -μεγαλύτερος από το μέσο αεροπλανοφόρο- θα βρεθεί τα ξημερώματα της Τετάρτης πιο κοντά στη Γη από ό,τι η ίδια η Σελήνη!

Ο διαστημικός βράχος, με την ονομασία 2005 YU55, θα περάσει σε απόσταση 324.600 χιλιομέτρων στη 01.28 ώρα Ελλάδας στις 9 Νοεμβρίου.

Η απόσταση ακούγεται μεγάλη, είναι όμως λίγο μικρότερη από τη μέση απόσταση Γης-Σελήνης στα 385.000 χιλιόμετρα. Το ίδιο το φεγγάρι θα βρεθεί ακόμα πιο κοντά στον αστεροειδή, σε απόσταση περίπου 241.000 χιλιομέτρων.

«Είμαστε 100% σίγουροι ότι δεν αποτελεί απειλή» διαβεβαίωσε ο Ντον Γιόμανς, επικεφαλής του προγράμματος NEO της NASA, το οποίο παρακολουθεί τους διαστημικούς βράχους που θα μπορούσαν δυνητικά να χτυπήσουν τη Γη.

Θέλοντας να διαψεύσει μια ποικιλία αστικών μύθων για το τέλος της ανθρωπότητας, η NASA διαβεβαίωσε επίσης ότι «η βαρυτική επίδραση του αστεροειδή δεν θα έχει μετρήσιμες συνέπειες για οτιδήποτε εδώ στη Γη, συμπεριλαμβανομένης της παλίρροιας και των τεκτονικών πλακών».

^{Η πορεία του 2005 YU55. Στην πραγματικότητα ο αστεροειδής περνά πάνω από το επίπεδο των τροχιών της Γης και της Σελήνης (Πηγή: NASA/JPL-Caltech) - ΠΑΤΗΣΤΕ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ}

 Έχουν περάσει 35 χρόνια από την τελευταία φορά που πλησίασε τόσο κοντά ένας αστεροειδής αυτού του μεγέθους, και η αμερικανική διαστημική υπηρεσία ελπίζει να συγκεντρώσει νέα στοιχεία για τη μορφολογία και τη σύσταση του βράχου. Σώματα αυτού του μεγέθους εκτιμάται ότι προσκρούουν στη Γη κάθε 100.000 χρόνια.

Αν έπεφτε στην ξηρά, υπολογίζει η NASA, ο 2005 YU55 θα δημιουργούσε κρατήρα με διάμετρο 6,4 χιλιόμετρα και βάθος πάνω από 500 μέτρα.

Μαύρη μπάλα

Ο 2005 YU55 παρακολουθείται από την ανακάλυψή του το 2005. Είναι ένα σχεδόν σφαιρικό σώμα που περιστρέφεται αργά και είναι πιο μαύρο από το κάρβουνο στα ορατά μήκη κύματος.

Οι αστρονόμοι τον κατατάσσουν στους αστεροειδείς κατηγορίας C, οι οποίοι περιέχουν άνθρακα σε υψηλές αναλογίες, πιθανώς και νερό.

Όπως επισήμανε ο Ντον Γιόμανς του προγράμματος NEO, ένα σώμα αυτής της κατηγορίας θα μπορούσε να είναι ο προορισμός της πρώτης επανδρωμένης αποστολής σε αστεροειδή, την οποία εξήγγειλε η κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα ως στόχο για την ερχόμενη δεκαετία.

Η ανακάλυψη παγωμένου νερού στον 2005 YU55 θα ήταν ένας σημαντικός επιπλέον λόγος -σύμφωνα με τον Γιόμανς, οι αστεροειδείς αυτού του είδους θα μπορούσαν κάποτε να χρησιμοποιούνται ως σταθμοί ανεφοδιασμού για αποστολές μεγάλης διάρκειας.

Η NASA ετοιμάζεται τώρα να μελετήσει τον 2005 YU55 με τα ραδιοτηλεσκόπια του Γκόλντστοουν στην Καλιφόρνια και του Αρεσίμπο στο Πουέρτο Ρίκο. Τα δύο γιγάντια όργανα λειτουργούν περίπου όπως τα ραντάρ, εκπέμποντας ραδιοκύματα τα οποία ανακλώνται πάνω στο στόχο.

Η ευκαιρία για τους αστρονόμους είναι εξάλλου σπάνια: Η τελευταία φορά που πλησίασε τόσο κοντά στη Γη ένα σώμα αυτού του μεγέθους ήταν το 1976, και η επόμενη θα έρθει το 2028.

Ακόμα ένα κοσμικό ραντεβού προβλέπεται για τις 13 Απριλίου του 2029, όταν ο αστεροειδής Απόφις, διαμετρου 270 μέτρων, θα περάσει σε εξαιρετικά μικρή απόσταση, αλλά δεν θα χτυπήσει.

Υπάρχει όμως μικρή πιθανότητα να προσκρούσει στον πλανήτη όταν επιστρέψει στις 13 Απριλίου 2036.

(Πηγή: in.gr)

Στην επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος το Νόμπελ Φυσικής 2011

Στοκχόλμη

Με το Νόμπελ Φυσικής 2011 τιμώνται οι τρεις επιστήμονες που έδειξαν ότι το Σύμπαν όχι απλώς συνεχίζει να διογκώνεται, αλλά διαστέλλεται όλο και ταχύτερα.

Πρόκειται για τους Σολ Περλμάτερ και Ανταμ Ρις από τις ΗΠΑ και τον Μπράιαν Σμιντ από την Αυστραλία.

Το ερευνητικό τρίο εξέτασε σουπερνόβα -γερασμένα άστρα που εκρήγνυνται καθώς φτάνουν στο τέλος της ζωής τους- και διαπίστωσε ότι τα ουράνια σώματα που βρίσκονται πιο μακριά από τη Γη απομακρύνονται και πιο γρήγορα.

Η ανακάλυψή τους, που δημοσιεύτηκε το 1998, εξέπληξε ακόμα και τους ίδιους τους ερευνητές και γέννησε ένα μυστήριο που παραμένει σήμερα αναπάντητο -ίσως το σημαντικότερο ερώτημα της σύγχρονης κοσμολογίας:

Τι προκαλεί αυτή την επιτάχυνση της διαστολής;

Οι φυσικοί πιστεύουν σήμερα ότι το φαινόμενο οφείλεται στη «σκοτεινή ενέργεια», μια μυστηριώδη δύναμη που δρα αντίθετα με τη βαρύτητα και κάνει τους γαλαξίες να απωθούνται.

Αν και η φύση της είναι εντελώς άγνωστη, όλα δείχνουν ότι αυτή η σκοτεινή ενέργεια γεμίζει τον κόσμο: εκτιμάται ότι αντιστοιχεί στα τρία τέταρτα της συνολικής υλοενέργειας του Σύμπαντος.

Ο Σολ Περλμάτερ, σήμερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, κερδίζει το μισό του βραβείου των 10 εκατομμυρίων σουηδικών κορονών (1,34 εκατ. ευρώ). Το υπόλοιπο μισό μοιράζονται ο καθηγητής Σμιντ του Αυστραλιανού Εθνικού Πανεπιστημίου και ο καθηγητής Ρις του Τζον Χόπκινς.

«Αισθάνομαι όπως όταν γεννήθηκαν τα παιδιά μου» δήλωσε ο Δρ Σμιντ, ο οποίος μίλησε στη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών σε σύνδεση από την Αυστραλία. «Μου έχουν κοπεί τα πόδια, νιώθω ενθουσιασμένος και ελαφρώς έκπληκτος. Το τελευταίο μισάωρο ήταν πολύ συναρπαστικό» είπε.

Τι λένε τα άστρα για τον Αϊνστάιν

Η αρχή έγινε το 1988, όταν ξεκίνησαν οι έρευνες του Σολ Περλμάτερ. Η δεύτερη μελέτη ξεκίνησε το 1994 με επικεφαλής τον Μπράιαν Σμιντ και συνεργάτη τον Άνταμ Ρις.

Οι τρεις φυσικοί ξεκίνησαν να μελετούν τα πιο μακρινά σουπερνόβα με αρχικό στόχο να δείξουν ότι η διαστολή του Σύμπαντος επιβραδύνεται.

Μελέτησαν μια κατηγορία σουπερνόβα που ονομάζεται Ia και αντιστοιχεί σε πυκνά άστρα, τα οποία έχουν περίπου τη μάζα του Ήλιου, συμπυκνωμένη όμως στον όγκο της Γης.

Οι παρατηρήσεις έδειξαν ότι τα πιο μακρινά σουπερνόβα παρουσιάζουν υψηλότερη «ερυθρή μετατόπιση» -το χρώμα τους φαίνεται να αποκλίνει προς το κόκκινο λόγω της μεγάλης ταχύτητας με την οποία απομακρύνονται από τη Γη (φαινόμενο Ντόπλερ).

Το γεγονός ότι τα σουπερνόβα αυτά είχαν ερυθρή μετατόπιση μεγαλύτερη από το αναμενόμενο οδηγούσε μόνο σε ένα ανησυχητικό συμπέρασμα: η Γη φαίνεται να απομακρύνεται πιο γρήγορα από τα αντικείμενα που βρίσκονται πιο μακριά.

Με άλλα λόγια, το Σύμπαν διαστέλλεται με ολοένα αυξανόμενη ταχύτητα.

Όμως οι πρώτες ενδείξεις για τη συνεχιζόμενη διόγκωση του Σύμπαντος είχαν έρθει όχι από αστρονομικές παρατηρήσεις αλλά από θεωρητικούς υπολογισμούς.

Το 1915, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν διατύπωσε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, η οποία προέβλεπε ότι το Σύμπαν δεν είναι στατικό -πρέπει είτε να διογκώνεται είτε να συρρικνώνεται.

Ο μεγάλος φυσικός δεν ένιωθε άνετα με την ιδέα ότι το Σύμπαν δεν παραμένει σταθερό, γι΄αυτό και εισήγαγε στις εξισώσεις του την έννοια της κοσμολογικής σταθεράς (Λ), ενός παράγοντα που δρα αντίθετα με τη βαρύτητα και την εμποδίζει να συρρικνώσει το Σύμπαν.

Αργότερα, όμως, όταν ήρθαν οι πρώτες παρατηρήσεις για τη διαστολή του Σύμπαντος, ο Άλμπερτ χαρακτήρισε την κοσμολογική σταθερά ως τη «μεγαλύτερη γκάφα του».

Τελικά, όμως, φαίνεται ότι ο ίδιος είχε άδικο για αυτή τη «γκάφα», αφού οι μετέπειτα παρατηρήσεις έδειξαν ότι το Σύμπαν πρέπει να έχει μια κοσμολογική σταθερά με θετική τιμή, προκειμένου να εξηγηθεί η επιταχυνόμενη διαστολή.

Έκτοτε, η κοσμολογική σταθερά συγκεντρώνει νέο ερευνητικό ενδιαφέρον.

Πηγή: in.gr

Πρόλαβε ο Wagner τον Einstein?

Τέχνη και Επιστήμη

Στην πρώτη πράξη του Parsifal, τελευταίας (και κορυφαίας) όπερας του Richard Wagner, λίγο πριν το υπέροχο μυστηριακό ορχηστρικό ιντερλούδιο, ο συνθέτης-φιλόσοφος βάζει τον παρακάτω διάλογο ανάμεσα στον Parsifal και τον Gurnemanz:

PARSIFAL: Μόλις και μετά βίας βαδίζω, κι όμως νιώθω πως ήδη έχω πάει πολύ μακριά!


GURNEMANZ: Βλέπεις, γιε μου, σ' αυτό εδώ το μέρος ο χρόνος γίνεται χώρος!

Όσο κι αν θέλει κανείς να αποφύγει τη σκέψη ως παράλογη, δεν μπορεί να μην διερωτηθεί ως πού άραγε θα μπορούσε να φτάσει η προφητική διορατικότητα του Wagner! Η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε το 1882 στο Bayreuth, 23 χρόνια πριν ο Albert Einstein προτείνει τη φημισμένη (Ειδική) Θεωρία της Σχετικότητας. Και ο παραπάνω διάλογος, που σίγουρα θα παραξένεψε όσους τον πρωτάκουσαν, αποκτά ξαφνικά νόημα στο πλαίσιο της Μοντέρνας Φυσικής, και ειδικά της Σχετικότητας, που επιτρέπει το μετασχηματισμό του χώρου σε χρόνο και αντίστροφα.

Αντί άλλων σχολίων, παραθέτω το σχετικό απόσπασμα από τον Parsifal:

Πάτε στοίχημα;

Ευχαριστώ την αναγνώστρια evypap που μου έστειλε το κείμενο που ακολουθεί (το οποίο προσυπογράφω).

Μεγάλες προσδοκίες
Πολλοί προσπάθησαν, κανείς όμως δεν κατάφερε να διαψεύσει τον Αϊνστάιν

Γενεύη

Η ανακοίνωση για τον εντοπισμό σωματιδίων που φαίνονται να ταξιδεύουν ταχύτερα από το φως έκανε αίσθηση την περασμένη εβδομάδα. Αν και μένει να αποδειχθεί αν οι παρατηρήσεις ευσταθούν, η Ιστορία έχει δείξει ότι το να στοιχηματίζει κανείς κατά του Αϊνστάιν είναι σίγουρος τρόπος να χάσει τα λεφτά του.

Εδώ και πάνω από έναν αιώνα, πολλοί προσπάθησαν να βρουν ασυνέπειες στη Γενική και την Ειδική Σχετικότητα -από διάφορους φυσικούς μέχρι το Ναζιστικό Κόμμα της Γερμανίας, το οποίο ενθάρρυνε τη δημοσίευση ενός έργου με τίτλο Εκατό Συγγραφείς Κατά του Αϊνστάιν. Και παρόλο που υπήρξαν πειραματικά αποτελέσματα που έδειχναν στην αρχή να διαψεύδουν τη Σχετικότητα, όλα διαπιστώθηκε τελικά ότι δεν απέκλιναν από τη θεωρία.

Όπως επισημαίνει ο Πίτερ Γκάλισον, ιστορικός της επιστήμης στο Χάρβαρντ, η Σχετικότητα επέζησε μέχρι σήμερα «παρόλο που δοκιμάστηκε πιο σκληρά από οποιαδήποτε άλλη θεωρία στις φυσικές επιστήμες».

Ακόμα και ο ίδιος ο Αϊνστάιν έκανε λάθος όταν αποκάλεσε τη λεγόμενη κοσμολογική σταθερά τη «μεγαλύτερη γκάφα» του. Ο μεγάλος φυσικός είχε εισάγει τη σταθερά στη Γενική Σχετικότητα ως δύναμη που εμποδίζει την κατάρρευση του Σύμπαντος. Το 1998, όμως, νέες παρατηρήσεις έδειξαν ότι δεν επρόκειτο για γκάφα, αφού η διαστολή του Σύμπαντος επιταχύνεται λόγω μιας μυστηριώδους δύναμης(*) που αντιστοιχεί στην κοσμολογική σταθερά.

Δεδομένης της μαθηματικής κομψότητας των θεωριών του Αϊνστάιν και μιας πληθώρας πειραμάτων που τις επιβεβαιώνουν, οι 12 επιστήμονες που κλήθηκαν να σχολιάσουν την τελευταία είδηση στο Associated Press ήταν επιφυλακτικοί, δύσπιστοι, ή απλά δεν την πίστεψαν.

Την περασμένη Πέμπτη, ο Αντόνιο Ερεντιτάτο, ο οποίος είναι και επικεφαλής του Κέντρου Στοιχειώδους Φυσικής «Άλμπερτ Αϊνστάιν» στη Βρέμη, παρουσίασε με κάθε επιφύλαξη τις παρατηρήσεις του για νετρίνα που κινούνται ταχύτερα από το φως. Η ομάδα του πέρασε μάλιστα δύο ώρες στο CERN απαντώντας στις αυστηρές ερωτήσεις ενός δύσπιστου ακροατήριου.

Δεδομένου ότι η ταχύτητα του φωτός (299.792 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτα στο κενό) είναι μια σταθερά (c) που απαντάται σε πλήθος εξισώσεων της σύγχρονης φυσικής, η υπέρβασή της από οποιοδήποτε σωματίδιο θα προκαλούσε ρωγμές στα θεμέλια της Σχετικότητας.

Μεταξύ άλλων, η υπέρβαση της ταχύτητας του φωτός θα άνοιγε το δρόμο για ταξίδια πίσω στο χρόνο, και επιπλέον θα παραβίαζε την αρχή της αιτιότητας, αφού ένα αποτέλεσμα θα μπορούσε να προηγείται της αιτίας του.

«Είναι επικίνδυνο να στοιχηματίζει κανείς κατά του Αϊνστάιν» λέει ο Ρομπ Πλάνκετ, φυσικός του αμερικανικού εργαστηρίου Fermilab, ο οποίος έχει πειραματιστεί κι αυτός με την ταχύτητα του φωτός και θα εξετάσει τα νέα ευρήματα.

Στο τελευταίο πείραμα, που ονομάζεται OPERA, μια δέσμη εξωτικών σωματιδίων που ονομάζονται νετρίνα ταξίδεψε από το CERN, στα σύνορα Γαλλίας-Ελβετίας, μέχρι το Εθνικό Εργαστήριο του Γκραν Σάσο στην Ιταλία. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι τα νετρίνα διήνυσαν τη διαδρομή των 730 χιλιομέτρων 60 νανοδευτερόλεπτα ταχύτερα από το αναμενόμενο.

Τα ευρήματα δεν έχουν ακόμα επιβεβαιωθεί και οι ερευνητές έσπευσαν να δηλώσουν ότι προς το παρόν «αποφεύγουν εσκεμμένα κάθε θεωρητική ή φαινομενολογική ερμηνεία των αποτελεσμάτων».

Σχολιάζοντας την είδηση, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια Μπράιαν Γκριν δήλωσε ότι στοιχηματίζει «ό,τι πολυτιμότερο έχει» πως οι παρατηρήσεις θα διαψευστούν.

Ακόμα και ο Εραντιτάτο επισημαίνει ότι, ακόμα και σε περίπτωση που τα αποτελέσματα του πειράματός του αποδειχθούν αληθή, οι θεωρίες του Αϊνστάιν δεν θα πεθάνουν: «Όταν ο Αϊνστάιν διατύπωσε τη σχετικότητα, αυτό δεν κατέστρεψε τον Νεύτωνα. Στην πραγματικότητα, ο Νεύτωνας εξηγεί το 99,9% όσων συμβαίνουν γύρω μας. Σε ορισμένες όμως ειδικές περιπτώσεις, αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε στη Σχετικότητα».

»Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι μια μέρα διαπιστώνουμε ότι, κάτω από ακραίες συνθήκες, θα πρέπει να κάνουμε διορθώσεις σε όσα γνωρίζουμε. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Αϊνστάιν είχε άδικο» λέει ο ερευνητής.

Προφανώς, η πίστη των φυσικών στον μεγάλο δάσκαλο είναι σχεδόν ακλόνητη. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η πίστη τους παίρνει θρησκευτικές διαστάσεις.

Το καλό με την επιστήμη είναι ότι κάθε θεωρία μπορεί και πρέπει να υποβάλλεται σε πειραματικό έλεγχο. Ουσιαστικά, οι πειραματικοί επιστήμονες ενθαρρύνονται να τα βάζουν με το κατεστημένο, να τα βάζουν ακόμα και με εμβληματικές φυσιογνωμίες όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Πηγή: in.gr

(*)Σημ. QUANTUM: Πρόκειται για μια υποθετική μορφή ενέργειας -της οποίας η φύση και οι ιδιότητες είναι άγνωστες- η οποία δρα σαν "δύναμη αντιβαρύτητας", προκαλώντας βαρυτική άπωση αντί της συνηθισμένης βαρυτικής έλξης. Η μοντέρνα Κοσμολογία την ονομάζει "σκοτεινή ενέργεια". Η υπόθεση που οδηγεί στην ύπαρξή της βασίζεται στην παρατηρούμενη επιτάχυνση στο ρυθμό διαστολής του Σύμπαντος.

Ο τερματοφύλακας απέκρουσε πριν γίνει το σουτ (ή, μήπως έκανε λάθος ο θείος Αλβέρτος;)

Σωματίδια κινούνται ταχύτερα από το φως!
Νετρίνα ταξιδεύουν στο CERN με ταχύτητες που ανατρέπουν τη Θεωρία της Σχετικότητας

Γενεύη

Διεθνής ομάδα επιστημόνων κατέγραψε υποατομικά σωματίδια τα οποία ταξίδευαν με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός! Εάν αυτό το πείραμα που διεξάγεται στο CERN επιβεβαιωθεί, τότε αναμένεται να ταράξει συθέμελα μια από τις βασικές αρχές της φυσικής.

Ο Αντόνιο Ερεντιτάτο που εργάζεται στο CERN δήλωσε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters ότι μετρήσεις που διεξάγονται τα τελευταία τρία χρόνια αποκάλυψαν νετρίνα τα οποία κινούνταν με ταχύτητα μεγαλύτερη κατά 60 δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου (nanosecond) σε σύγκριση με εκείνη του φωτός καλύπτοντας μια απόσταση 730 χιλιομέτρων μεταξύ της Γενεύης και ενός εργαστηρίου στο Γκραν Σάσο της Ιταλίας.

Τα νετρίνα εμφανίζονται με διαφορετικούς τύπους («γεύσεις») και πρόσφατα αποδείχθηκε ότι μπορούν να αλλάξουν αυθόρμητα τύπο. Ο δρ Ερεντιτάτο και η ομάδα του δημιούργησαν μια δέσμη ενός τύπου νετρίνων - μιονικά νετρίνα- και τα έστειλαν από το CERN στο εργαστήριο στο Γκραν Σάσο. Στόχος τους ήταν να δουν πόσα από αυτά τα σωματίδια θα άλλαζαν τύπο (θα μετατρέπονταν συγκεκριμένα σε ταυ-νετρίνα).

Απίστευτη παρατήρηση

Διεξάγοντας αυτά τα πειράματα όμως οι ειδικοί παρατήρησαν ότι τα σωματίδια κάλυπταν την απόσταση των 730 χιλιομέτρων ταχύτερα από ό,τι το φως. Εμειναν τόσο έκπληκτοι από τα αποτελέσματά τους ώστε επανέλαβαν το πείραμα περί τις 15.000 φορές. Ετσι τα ευρήματά τους είναι στατιστικά σημαντικά, τόσο ώστε να ταράξουν για καλά τα νερά της φυσικής.

«Εχουμε μεγάλη εμπιστοσύνη στα αποτελέσματά μας. Ωστόσο χρειάζεται να διεξαγάγουν άλλοι συνάδελφοι αντίστοιχα πειράματα προκειμένου να τα επιβεβαιώσουν» ανέφερε ο δρ Ερεντιτάτο στο Reuters. Ο ερευνητής ζήτησε περαιτέρω ανάλυση των απίστευτων αυτών αποτελεσμάτων καθώς εάν επιβεβαιωθούν τότε θα ανατρέψουν μια βασική αρχή της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας που θεμελίωσε το 1905 ο Αλβέρτος Αϊνστάιν. Σύμφωνα με αυτήν τίποτα στο Σύμπαν δεν μπορεί να ταξιδέψει ταχύτερα από το φως.

Ο δρ Ερεντιτάτο ανέφερε ότι τα ευρήματα θα εμφανιστούν σύντομα σε δικτυακή μορφή προκειμένου να αποτελέσουν αντικείμενο ενδελεχούς μελέτης και από άλλες ομάδες. Παράλληλα η ερευνητική ομάδα οργάνωσε σήμερα Παρασκευή συνάντηση ειδικών στο CERN ώστε να συζητηθούν τα... φωτεινά της αποτελέσματα.

Στη συνάντηση ο δρ Ερεντιτάτο ζήτησε για άλλη μια φορά νέες ανεξάρτητες μετρήσεις από άλλες ομάδες, καθώς όπως είπε, τα ευρήματα της ομάδας του, εάν ευσταθούν, θα αλλάξουν τη φυσική. «Δεν ισχυριζόμαστε τίποτα, θέλουμε απλώς να βοηθηθούμε από την επιστημονική κοινότητα προκειμένου να καταλάβουμε τα ''τρελά'' μας αποτελέσματα, διότι πρόκειται πράγματι για ''τρελά'' αποτελέσματα» κατέληξε ο επιστήμονας.

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ


Σημείωση QUANTUM:

Σύμφωνα με τη Θεωρία της Σχετικότητας του Einstein, καμία μορφή ύλης ή ενέργειας (ή, αν προτιμάτε, καμία «πληροφορία») δεν μπορεί να ταξιδέψει με ταχύτητες μεγαλύτερες από την ταχύτητα c του φωτός στο κενό (c=300,000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο). Ή, ακόμα κι αν υπήρχε μια τέτοια εξωτική μορφή ύλης -της οποίας τα υποθετικά σωματίδια έχουν ονομαστεί «ταχυόνια»- δεν θα ήταν καθόλου εύκολο να την εντοπίσουμε, αφού δεν θα μπορούσαν ποτέ οι ταχύτητες τέτοιων σωματιδίων να σπάσουν προς τα κάτω το φράγμα της ταχύτητας του φωτός, ή και να περιέλθουν σε κατάσταση ηρεμίας. Το πιο παράδοξο απ’ όλα, όμως, είναι ότι ο χρόνος γι’ αυτά τα σωματίδια θα φαινόταν να κυλά αντίστροφα, έτσι ώστε η κίνησή τους (όπως εμείς θα την αντιλαμβανόμασταν) θα γινόταν από το μέλλον προς το παρόν, αντί απ’ το παρόν προς το μέλλον! Κάτι τέτοιο, βέβαια, θα μπορούσε να παραβιάσει την αρχή της αιτιότητας, σύμφωνα με την οποία το αίτιο προηγείται πάντα του αποτελέσματος.

Φανταστείτε δύο γεγονότα. Γεγονός Α: Ο ποδοσφαιριστής σουτάρει το πέναλτι. Γεγονός Β: Ο αντίπαλος τερματοφύλακας αποκρούει το σουτ. Με δεδομένο ότι η μπάλα κινείται με ταχύτητα μικρότερη απ’ αυτή του φωτός, όλοι οι παρατηρητές στο Σύμπαν –όσο γρήγορα κι αν κινούνται ο ένας ως προς τον άλλον- θα συμφωνήσουν ότι το Α (σουτ) προηγείται χρονικά του Β (απόκρουση). Με απλά λόγια, πρώτα σούταρε ο επιθετικός και μετά απέκρουσε ο τερματοφύλακας. Τι θα συνέβαινε, όμως, στην υποθετική περίπτωση που η μπάλα έφευγε από το πόδι του επιθετικού με ταχύτητα μεγαλύτερη απ’ την οριακή ταχύτητα c; Τότε θα μπορούσαν να υπάρξουν δύο κατηγορίες παρατηρητών που δεν θα συμφωνούσαν μεταξύ τους, αφού κάποιοι θα έλεγαν ότι η απόκρουση έγινε μετά το σουτ, ενώ κάποιοι άλλοι ότι η απόκρουση έγινε πριν την εκτέλεση του πέναλτι! Αυτό, βέβαια, θα έβαζε σε κίνδυνο την αρχή της αιτιότητας, η οποία θέτει αυστηρή χρονική διάταξη ανάμεσα στο αίτιο και το αιτιατό.

Ο λόγος για τον οποίο δεν ανησυχούμε είναι ότι, κανένα φυσικό σωματίδιο που κινείται αρχικά με ταχύτητα μικρότερη απ’ αυτή του φωτός δεν θα μπορούσε να επιταχυνθεί τόσο ώστε να ξεπεράσει το φως, αφού κάτι τέτοιο θα απαιτούσε άπειρη (όχι απλά πολύ μεγάλη) ενέργεια. Η Σχετικότητα, τώρα, δεν απαγορεύει, θεωρητικά, την ύπαρξη και «ταχυονίων» που οι ταχύτητές τους ξεπερνούν το c, τους απαγορεύει όμως να επιβραδυνθούν τόσο ώστε να κινούνται με ταχύτητες μικρότερες ή και ίσες με το φως. Έτσι, τέτοια σωματίδια δεν μπορούν να αλληλεπιδρούν με την ύλη που γνωρίζουμε (η οποία υπόκειται σε ένα άνω όριο ταχυτήτων και σέβεται απόλυτα τους αιτιατικούς νόμους), πράγμα που καθιστά την ανίχνευσή τους με συμβατικά μέσα μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Αν, λοιπόν, όντως ανιχνευτεί σωματίδιο που να μπορεί να σπάσει –προς τα πάνω ή προς τα κάτω- το φράγμα της ταχύτητας του φωτός, τότε η Σχετικότητα θα αντιμετωπίσει μείζον πρόβλημα και ίσως χρειαστεί μια εκ βάθρων αναθεώρησή της. Ο θείος Αλβέρτος μάλλον θα πρέπει να το ξαναπιάσει απ’ την αρχή!

Διαβάστε περισσότερα:

http://en.wikipedia.org/wiki/Tachyon
http://www.physics4u.gr/faq/tachyons.html

Επιστήμη ή επιστημονική αυταρέσκεια;

Καλωσορίζουμε τους φίλους στο νέο blog, του οποίου βασικό αντικείμενο θα είναι η Επιστήμη. Η Επιστήμη ως ευγενής ιδέα που στοχεύει στην πνευματική ολοκλήρωση του ανθρώπου και, ταυτόχρονα, στην καλυτέρευση της ποιότητας ζωής του, όχι η Επιστήμη που προσφέρεται ως θερμοκήπιο καλλιέργειας επιστημονικής αυταρέσκειας αυτών που την υπηρετούν! Από την άποψη αυτή, οι ηθικοί κώδικες στο χώρο της Επιστήμης θα μας απασχολήσουν περισσότερο ίσως κι από την ίδια την επιστημονική γνώση.

Στα πλαίσια αυτής της φιλοσοφίας, αισθάνομαι την ανάγκη να παραθέσω μερικές χτυπητές παθογένειες που απαντώνται σε μεγάλη, δυστυχώς, μερίδα της ακαδημαϊκής κοινότητας στην ανώτατη εκπαίδευση της χώρας μας. Προεξάρχουσα θέση σε αυτές κατέχει η αλαζονική συμπεριφορά των "βολεμένων" απέναντι σε σπουδαστές και συναδέλφους κατωτέρων βαθμίδων. Ένα φαινόμενο που ουδέποτε απάντησα στα επτά χρόνια που έζησα την Αμερικανική ακαδημαϊκή πραγματικότητα. Είδα εκεί επιστήμονες με διεθνή ακτινοβολία να συμπεριφέρονται με απίστευτη ταπεινοφροσύνη και χωρίς ίχνος έπαρσης, τη στιγμή που στη χώρα μας πλεονάζει το αλαζονικό ύφος και η κενόδοξη αυταρέσκεια...

Ένα δεύτερο σκοτεινό χαρακτηριστικό της δικής μας επιστημονικής κοινότητας είναι αυτό που ονομάζω "ακαδημαϊκή παρασκηνιακή κοινωνιολογία". Με έχει εντυπωσιάσει η ικανότητα κάποιων συναδέλφων να "φακελώνουν" σε πραγματικό χρόνο κάθε δραστηριότητα σε κάθε πανεπιστήμιο της επικράτειας. Και δεν αναφέρομαι, ασφαλώς, σε αμιγώς επιστημονικές δραστηριότητες (πράγμα που αυτονόητα θα πρέπει να είναι αντικείμενο συνεχούς ενδιαφέροντος και διαρκούς ενημέρωσης) αλλά σε ζητήματα διοικητικής φύσης, του τύπου "ποιος εξελίχθηκε σε ανώτερη βαθμίδα στον τάδε τομέα στο τάδε πανεπιστήμιο", "ποιοι τον υποστήριξαν και ποιοι εναντιώθηκαν", "τι έλεγαν για το τάδε υποψήφιο μέλος ΔΕΠ σε ένα πανεπιστήμιο που είχε εργαστεί προηγουμένως", "ποιος εξελέγη Κοσμήτορας στην τάδε Σχολή, και με ποιες μεθοδεύσεις", κλπ. Μια εποπτική πρακτική που μοιάζει, δυστυχώς, να αποτελεί αναγκαία -ευτυχώς όχι και ικανή- συνθήκη για την ακαδημαϊκή αναρρίχηση στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας...

Μια τρίτη παθογένεια (από τις πολλές που θα μπορούσε κανείς να αναφέρει) είναι η επιδειξιομανία που συχνά αγγίζει κι αυτά τα όρια του γελοίου! Μια πρόσκληση σε διεθνές συνέδριο, μια περιστασιακή ανάθεση ρόλου κριτή σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό, μια ευμενής κριτική ενός υποβληθέντος επιστημονικού άρθρου, φιγουράρουν συχνά ως τοιχοκολλημένες αφίσες έξω από γραφεία πανεπιστημιακών δασκάλων. Ή μάλλον, καθηγητών, αφού ο όρος "δάσκαλος" κατάντησε στις μέρες μας να χρησιμοποιείται καταχρηστικά για λόγους "προοδευτικού" εντυπωσιασμού...

Στο απόγειο της σοφίας του, ο μέγιστος Σωκράτης έφτασε στο ταπεινόφρον συμπέρασμα πως η υψηλότερη μορφή γνώσης είναι η συνειδητότητα της άγνοιάς μας! Αν εμείς οι μικροί και ταπεινοί (αν και συχνά όχι αρκούντως ταπεινόφρονες...) θέλουμε να ονομαζόμαστε επιστήμονες και, ακόμα περισσότερο, Δάσκαλοι, θα πρέπει να απαλλαγούμε μια για πάντα από τα μικρόβια της αλαζονείας και της αυταρέσκειας, καθώς κι από την πνευματικά αυτοκαταστροφική τάση επικέντρωσης στο ευτελές. Η Γνώση της Αλήθειας προϋποθέτει εσωτερική κάθαρση. Κι αυτή αρχίζει και τελειώνει με την οριστική παραίτηση από την νοσηρή προσκόλληση στο "Εγώ"!