Ο «Πάρσιφαλ» του Βάγκνερ και το ανθρώπινο μήνυμά του

Στο συναρπαστικό βιβλίο του «Για μια Νέα Ζωή» (A New Earth), ο Eckhart Tolle περιγράφει μια πορεία μύησης στις βαθύτερες αλήθειες της ύπαρξης μέσω της υπέρβασης του «Εγώ». Ανάλογες σκέψεις διαβάζουμε στο εξίσου ενδιαφέρον βιβλίο «Ο Ιερός σου Εαυτός» (Your Sacred Self) του Wayne Dyer. Κοινός παρονομαστής, η ιδέα ότι το «Εγώ» αποτελεί ανάχωμα στην πορεία προς την κατάκτηση της σοφίας. Η υπέρβασή του είναι το πρώτο, δύσκολο μα αναγκαίο βήμα που μας καθιστά άξιους να βιώσουμε το αίσθημα της συμπόνιας. Έτσι, κατά μία έννοια, η κατάκτηση της σοφίας περνά μέσα από τη συμπόνια! Μια ιδέα που παραπέμπει στη μεγαλύτερη πνευματική κληρονομιά που άφησε πίσω του ένας μεγάλος μουσικός και διανοητής που αγάπησε πολύ την Ελλάδα…

Ο «Πάρσιφαλ» (Parsifal) υπήρξε το τελευταίο – και κατά πολλούς κορυφαίο – μουσικό δράμα του Ρίχαρντ Βάγκνερ (Richard Wagner, 1813-1883). Έμελλε να επηρεάσει πολλούς συνθέτες της μετα-βαγκνερικής εποχής, όπως π.χ. ο Πουτσίνι (του οποίου ήταν μία απ’ τις αγαπημένες όπερες) ή ο Ντεμπυσσύ (όσο κι αν η γαλλική του περηφάνια τον εμπόδιζε να παραδεχθεί ανοιχτά το μέγεθος της επίδρασης που του ασκούσε πάντα ο Βάγκνερ!). Θα περιλάβω στις επιδράσεις (κι αυτό εκφράζει μια καθαρά προσωπική άποψη) και την προ-τελευταία (και ίσως σημαντικότερη) όπερα του Τσαϊκόφσκι, τη «Ντάμα Πίκα» (Queen of Spades), όπου το κοντράστ διατονικού και χρωματικού αρμονικού ύφους συμβολίζει τη σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό.

Η όπερα, με χαρακτήρα σκηνικής τελετουργίας, πρωτοπαρουσιάστηκε το 1882 στο δεύτερο Φεστιβάλ του Μπαϋρώυτ (Bayreuth). Ο Βάγκνερ ανέθεσε τη μουσική διεύθυνση στον στενό του φίλο Χέρμαν Λεβί (Hermann Levi), έναν σημαντικό γερμανοεβραίο μαέστρο του οποίου το ταλέντο ο συνθέτης θαύμαζε ιδιαίτερα. Το λιμπρέτο του Βάγκνερ βασίζεται εν μέρει σε επικό ποίημα του Βόλφραμ φον Έσενμπαχ, γραμμένο τον 13ο αιώνα.

Κεντρική ιδέα στο μουσικό δράμα είναι η κατάκτηση της σοφίας (ή, κατά τη σωκρατική αντίληψη, της αυτοσυνειδησίας) μέσω της συμπόνιας για τον συνάνθρωπο, του βιώματος, δηλαδή, του αλλότριου πόνου. Η ιδέα δεν ανήκει, φυσικά, στον ίδιο τον Βάγκνερ, αλλά είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του Σοπενχάουερ πάνω στον συνθέτη-φιλόσοφο. Σύμφωνα με την υπόθεση του έργου, ο Πάρσιφαλ, ένας επιφανειακά αφελής αλλά κατά βάθος καλόψυχος νέος, ανακαλύπτει τις βαθύτερες αλήθειες της ύπαρξης όταν, μετά από μια μακρά περιπλάνηση (που συμβολίζει μια πορεία μύησης), κατορθώνει να υπερβεί τα τείχη τού «Εγώ» και να βιώσει τον πόνο του συνανθρώπου (Αμφόρτας) σαν δικό του πόνο…

Στο ποιητικό κείμενο του λιμπρέτου υπάρχει μια φράση που, ως Φυσικό, μου κινεί την περιέργεια! Λίγο πριν το υπέροχο ορχηστρικό ιντερλούδιο της Πρώτης Πράξης, ακούγεται ο παρακάτω διάλογος ανάμεσα στον Πάρσιφαλ και τον Γκούρνεμαντς:

ΠΑΡΣΙΦΑΛ: «Μόλις και μετά βίας βαδίζω, κι όμως νιώθω πως ήδη έχω πάει πολύ μακριά!»

ΓΚΟΥΡΝΕΜΑΝΤΣ: «Βλέπεις, γιε μου, σ’ αυτό εδώ το μέρος ο χρόνος γίνεται χώρος!»

Δείτε το video

Όσο κι αν θέλει κανείς να αποφύγει τη σκέψη ως παράλογη, δεν μπορεί να μη διερωτηθεί ως πού, άραγε, έφτανε η ικανότητα του Βάγκνερ να βλέπει μπροστά από την εποχή του. Η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε 23 ολόκληρα χρόνια πριν ο Άλμπερτ Αϊνστάιν προτείνει την (Ειδική) Θεωρία της Σχετικότητας. Κι ο παραπάνω διάλογος παραπέμπει αναπόφευκτα στους χωροχρονικούς μετασχηματισμούς που επιτρέπει η σχετικιστική θεωρία. Περίπτωση επιστημονικής προφητείας; Ή μήπως θα πρέπει να βολευτούμε με την πιο «πεζή» φιλοσοφική ερμηνεία περί ιδεατού ή υποκειμενικού χώρου και χρόνου, γυρίζοντας με αίσθημα ανακούφισης πίσω στον Καντ και τον Σοπενχάουερ;

Τη λύση του μυστηρίου ίσως δεν τη βρούμε ποτέ. Την πήρε μαζί ο Δάσκαλος αποχαιρετώντας μας πριν 130 χρόνια στη Βενετία. Αυτό για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι πως το βαθιά ανθρώπινο μήνυμα του Πάρσιφαλ δεν υπόκειται στη φθορά του χρόνου, ούτε στους περιορισμούς του χώρου: Θα υπάρχει όσο υπάρχει ο άνθρωπος, και θα φτάνει τόσο μακριά όσο η ματιά μας στο Σύμπαν!

* Ο Κώστας Παπαχρήστου ομιλεί ματαίως περί Φυσικής σε μεγάλα «παιδιά»…

Aixmi.gr

Ρίχαρντ Βάγκνερ: 200 χρόνια από τη γέννηση ενός φιλέλληνα

Αν και το δεχόμαστε ως αυτονόητο, προκαλεί εν τούτοις κάποια μελαγχολία το γεγονός ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς που ονομάστηκαν φιλέλληνες αγάπησαν αυτή τη χώρα μέσα απ’ το θαυμασμό τους για την πνευματική κληρονομιά της αρχαιότητάς της και μόνο. Τόσο που μια αντίστροφη πορεία μύησης στο ελληνικό ιδεώδες να μοιάζει εξωπραγματική. Δηλαδή, μας είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς θα ήταν δυνατό, κατά τους νεότερους χρόνους, κάποιος να ανακαλύψει και ν’ αγαπήσει τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό μέσα απ’ την αγάπη του για τη σύγχρονή του Ελλάδα!

Μια από τις φωτεινές εξαιρέσεις υπήρξε, ασφαλώς, ο Λόρδος Βύρων (1788-1824), που η αγάπη του για την Ελλάδα της εποχής του τον οδήγησε ως την αυτοθυσία. Λιγότερο γνωστή είναι η περίπτωση του μεγάλου γερμανού μουσικοσυνθέτη, ποιητή και φιλόσοφου Ρίχαρντ Βάγκνερ (Richard Wagner) που φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννησή του. Αναμορφωτής της όπερας, έκανε σκοπό της καλλιτεχνικής του δημιουργίας την αναβίωση του αρχαίου Ελληνικού Δράματος μέσω του Λυρικού Θεάτρου. Γεννήθηκε στη Λειψία στις 22 Μαΐου 1813, και πέθανε στις 13 Φεβρουαρίου 1883 στη Βενετία. Μετά απ’ αυτόν, τίποτα στην όπερα – αλλά ίσως και στην Τέχνη γενικότερα – δεν ήταν ίδιο!

Έκανε πράξη το όραμά του να συνενώσει όλες τις τέχνες (ποίηση, μουσική, εικαστικές τέχνες…) σε μία ενιαία Τέχνη που θα εμπεριείχε κάθε δυνατή έκφανση του ωραίου. Σε ό,τι αφορά την όπερα (ορθότερα, «μουσικό δράμα»), αναβάθμισε τον ρόλο της ορχήστρας από απλά συνοδευτικό και υποδηλωτικό του ρυθμού (νοοτροπία απ’ την οποία, δυστυχώς, δεν ξέφυγε ούτε ο μεγάλος Βέρντι, επίσης γεννημένος το 1813) σε ρόλο αληθινού φιλοσοφικού σχολιαστή τού επί σκηνής παριστώμενου δράματος, ανάλογου με τον χορό στο αρχαίο ελληνικό θέατρο.

Μεταφράζω ένα μικρό απόσπασμα από την αυτοβιογραφία(*) του:

«Οι ανταποκρίσεις των εφημερίδων και των περιοδικών από τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία, μου είχαν προξενήσει φοβερή συγκίνηση. Έτσι, η αγάπη μου για την Ελλάδα, που αργότερα μετατράπηκε σε ενθουσιασμό για τη μυθολογία και την ιστορία της αρχαιότητάς της, πήγασε από το ζωηρό και επώδυνο ενδιαφέρον μου για τα γεγονότα του παρόντος. Στα κατοπινά χρόνια, η ιστορία των αγώνων των Ελλήνων κατά των Περσών μού έφερνε πάντα στο νου τη σύγχρονη επανάσταση κατά των Τούρκων.»

Όπως αναφέραμε πιο πάνω, αυτό που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα είναι το γεγονός ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους φιλέλληνες που αγάπησαν την Ελλάδα κυρίως (αν όχι αποκλειστικά) λόγω θαυμασμού για την αρχαιότητά της, ο Βάγκνερ (όπως φαίνεται καθαρά στην αυτοβιογραφία του) στράφηκε στη μελέτη της κλασικής Ελλάδας έχοντας ως αφετηριακό ερέθισμα τους εθνικο-απελευθερωτικούς αγώνες του σύγχρονού του Ελληνισμού. Για τον Βάγκνερ, η Ελλάδα αποτελούσε μία ενιαία ιδέα και μια πολιτιστική αξία με απόλυτη ιστορική συνέχεια! Δυστυχώς, πρόδωσαν την πίστη του αυτή οι κατοπινές γενιές των Ελλήνων…

Η υστεροφημία του Βάγκνερ αμαυρώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω του ότι ένας παράφρων γερμανός δικτάτορας έτυχε να συμπαθεί, σε βαθμό ψύχωσης, τη μουσική του! Για τον ίδιο λόγο αποδόθηκε, όψιμα, μεγαλύτερη του δέοντος σημασία στον «αντισημιτισμό» του Βάγκνερ. Στην πραγματικότητα, η καταραμένη αυτή ετικέτα που τον καταδιώκει ακόμα (ιδιαίτερα στο Ισραήλ) βασίζεται κατά κύριο λόγο σε ένα γελοίο δοκίμιο («Ο Ιουδαϊσμός στη Μουσική») που έγραψε για να εκφράσει το σύμπλεγμα που τον διακατείχε έναντι της καλλιτεχνικής επιτυχίας μεγάλων Εβραίων συνθετών της εποχής του, όπως ο Μέντελσον και ο Μέγιερμπερ.

Εν τούτοις, στον κύκλο του Βάγκνερ θα μπορούσε κανείς να διακρίνει πολλούς Εβραίους φίλους και συνεργάτες, ενώ ο ίδιος ουδέποτε δέχθηκε να προσυπογράψει αντισημιτικές διακηρύξεις! Είναι αξιοσημείωτο, μάλιστα, ότι ανέθεσε τη διεύθυνση της τελευταίας – και κατά πολλούς κορυφαίας – όπεράς του, Πάρσιφαλ, στον νέο και ταλαντούχο Χέρμαν Λεβί, με τον οποίο ανέπτυξε στενή προσωπική φιλία, παρά την λυσσώδη αντίδραση των αντισημιτικών κύκλων της εποχής (και, ενδεχομένως, την μη-εκφρασμένη αντίθεση και της ίδιας της συζύγου του, της Κόζιμα Λιστ!).

Το θέμα «Βάγκνερ» δεν εξαντλείται, φυσικά, σε ένα σύντομο σημείωμα. Δεσμεύομαι να επανέλθω με πιο εξειδικευμένες αναφορές και αναλύσεις, στην περίπτωση που υπάρξει ενδιαφέρον από τους αναγνώστες του Aixmi…

(*) Richard Wagner, “My Life” (Αγγλική Έκδοση, Cambridge University Press, 1983).

* Ο Κώστας Παπαχρήστου διδάσκει (μεταξύ άλλων) Φυσική, κάπου στα ανεξερεύνητα βάθη της Τριτοβάθμιας…

Aixmi.gr

ΤΟ ΒΗΜΑ - Οι νόμοι της ψηφιακής απόλαυσης

Ήχος και εικόνα φθάνουν στ’ αφτιά και στα μάτια μας μέσα από τις διαδρομές του λέιζερ στα αυλάκια των δίσκων. Ποιοι νόμοι διέπουν την ψηφιακή ανάγνωση;

Του Χάρη Βάρβογλη*

Στην αυγή του 20ού αιώνα ο κόσμος είδε δύο επαναστάσεις που έμελλε να αλλάξουν ριζικά τη ζωή των ανθρώπων στη Γη: την εγγραφή ήχου και κινούμενης εικόνας σε κατάλληλα υλικά μέσα και την αναπαραγωγή τους κατά βούληση σε κάποια μελλοντική χρονική στιγμή. Από τότε μέχρι σήμερα η ιδέα παραμένει η ίδια, αλλά οι μέθοδοι της εγγραφής και αναπαραγωγής έχουν εξελιχθεί σε αφάνταστο βαθμό, χάρη στη μεταφορά γνώσεων βασικής Φυσικής στο τεχνολογικό επίπεδο της καινοτομίας. Σήμερα κυρίαρχο στοιχείο της τεχνολογίας σε αυτόν τον κλάδο είναι η εγγραφή-αναπαραγωγή με μεθόδους Οπτικής στα μέσα αποθήκευσης δεδομένων που ονομάζουμε CD, DVD και Blue-Ray.

Η εποχή της βελόνας
Η εγγραφή ήχου και η εγγραφή κινούμενης εικόνας, με σκοπό την αναπαραγωγή τους σε μεταγενέστερο χρόνο, ξεκίνησαν σχεδόν ταυτόχρονα στα τέλη του 19ου αιώνα, αν και με εντελώς διαφορετικές τεχνολογίες. Η εγγραφή του ήχου γινόταν με τη δημιουργία, μέσω μιας βελόνας, εγκάρσιων παραμορφώσεων σε ένα αυλάκι χαραγμένο σε κάποιο σκληρό υλικό. Η αναπαραγωγή γινόταν επίσης μέσω μιας βελόνας, η οποία ακολουθούσε το αυλάκι καθώς ο δίσκος περιστρεφόταν. Οι ταλαντώσεις της βελόνας που ακολουθούσε τις παραμορφώσεις κινούσαν ένα διάφραγμα που παρήγαγε τον ήχο. Η εγγραφή της κινούμενης εικόνας γινόταν με τη διαδοχική φωτογράφιση της «δράσης» και την παράθεση των εικόνων σε ένα διαφανές φιλμ. Η αναπαραγωγή γινόταν με τη διαδοχική προβολή αυτών των εικόνων σε μια οθόνη. Και οι δύο αυτές μέθοδοι κατέγραφαν την πληροφορία (ήχο και εικόνα) σε αναλογική μορφή: όσο εντονότερος ήταν ο ήχος τόσο μεγαλύτερο ήταν το πλάτος των παραμορφώσεων του αυλακιού στον δίσκο του γραμμοφώνου και όσο σκοτεινότερη ήταν η εικόνα τόσο περισσότερο μαύριζε η αντίστοιχη περιοχή του φιλμ.

Η δύναμη του λέιζερ
Αυτή η αναλογική μορφή εγγραφής είχε ένα βασικό ελάττωμα: τυχαίες γρατσουνιές στον δίσκο ή στην ταινία, ή ακόμη και η φυσιολογική φθορά από την επανειλημμένη χρήση, υποβάθμιζαν ανεπανόρθωτα την ποιότητα του ήχου και της εικόνας. Η κατάσταση αυτή άλλαξε άρδην το 1974, όταν μηχανικοί της εταιρείας Phillips πρότειναν την ψηφιακή εγγραφή ήχου στον δίσκο που σήμερα γνωρίζουμε ως CD. Αυτή η νέα τεχνολογία όχι μόνο εξάλειψε ουσιαστικά τους ενοχλητικούς ήχους από την καταστροφή της επιφάνειας των δίσκων γραμμοφώνου, αλλά έκανε δυνατή την ενοποίηση της τεχνολογίας εγγραφής ήχου και κινούμενης εικόνας, έτσι ώστε σήμερα η αναπαραγωγή τους να γίνεται με την ίδια συσκευή. Βασικό στοιχείο στην ανάπτυξη αυτής της νέας τεχνολογίας ψηφιακής εγγραφής ήταν η ανάπτυξη των λέιζερ και των ψηφιακών επεξεργαστών.

Η ψηφιακή ανάγνωση
Από την εποχή που απέκτησα τους πρώτους ψηφιακούς δίσκους CD, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, είχα την απορία όχι μόνο για το πώς ήταν «κωδικοποιημένη» η μουσική στον δίσκο, αλλά και για το πώς η διάταξη ανάγνωσης παρακολουθούσε το «αόρατο» αυλάκι που υπήρχε στην επιφάνειά του. Η βασική απάντηση στην πρώτη απορία ίσως να είναι σε μερικούς ήδη γνωστή. Ο ήχος προς εγγραφή μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα, μέσω ενός μικροφώνου, και μια συσκευή μετράει την ηλεκτρική τάση στα άκρα του μικροφώνου σε διαδοχικές χρονικές στιγμές που απέχουν πολύ λίγο μεταξύ τους. Οι αριθμοί που δίνουν αυτή την τάση καταγράφονται στη σειρά στην επιφάνεια του CD στο δυαδικό σύστημα των αριθμών, στο οποίο υπάρχουν δύο μόνο ψηφία, το 0 και το 1. Οι αριθμοί είναι κωδικοποιημένοι ως ένας συνδυασμός μικρών ενσκαφών στην επιφάνεια του δίσκου. Μια πηγή λέιζερ που εκπέμπει υπέρυθρο φως «φωτίζει» την επιφάνεια του δίσκου και το φως αντανακλάται διαφορετικά από τις περιοχές που έχουν ή δεν έχουν ενσκαφές. Το ανακλώμενο φως ανιχνεύεται με ένα φωτοκύτταρο και, με τη βοήθεια ενός μικροεπεξεργαστή αποκωδικοποιείται, μετατρέπεται σε τάση ηλεκτρικού ρεύματος και τροφοδοτεί έναν ενισχυτή. Σε εμάς μένει μόνο να ακούσουμε τη μουσική.

Πώς η περίθλαση δαμάζει το λέιζερ
Αν νομίζετε ότι η διαδικασία αναπαραγωγής της μουσικής είναι ένα θαύμα εφαρμοσμένης Φυσικής, περιμένετε να δείτε και πώς το λέιζερ ακολουθεί το αυλάκι στο οποίο είναι γραμμένα τα δεδομένα, χωρίς τη βοήθεια κάποιας βελόνας που το καθοδηγεί. Η διαδικασία βασίζεται στο φαινόμενο της περίθλασης, κατά το οποίο φως που περνάει από ένα σύνολο πολλών παράλληλων σχισμών, οι οποίες βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους, δημιουργεί ένα σύνολο από φωτεινές και σκοτεινές λωρίδες γύρω από μια κεντρική φωτεινή λωρίδα. Η απόσταση μεταξύ των λωρίδων ισούται, κατά προσέγγιση, με το μήκος κύματος του φωτός. Μπροστά από το λέιζερ του αναπαραγωγέα CD υπάρχει ένα φράγμα περίθλασης, όπως ονομάζεται αυτό το σύνολο των σχισμών, έτσι ώστε οι δύο πρώτες φωτεινές λωρίδες αριστερά και δεξιά από την κεντρική να απέχουν όσο η απόσταση των διάκενων μεταξύ δύο γειτονικών αυλακιών. Καθώς η κεντρική λωρίδα «διαβάζει» τα δεδομένα, οι δύο διπλανές της φωτίζουν το κενό δεξιά και αριστερά από το κεντρικό αυλάκι. Επειδή εκεί δεν υπάρχουν ενσκαφές, η αντανάκλαση δίνει δυνατό φως. Αν η κεντρική λωρίδα φωτός «ξεφύγει» προς τα δεξιά ή αριστερά, μία από τις δύο παράπλευρες λωρίδες πέφτει στις ενσκαφές του γειτονικού αυλακιού, και το αντανακλώμενο φως μειώνεται. Δύο φωτοκύτταρα που παρακολουθούν το αντανακλώμενο φως από τις παράπλευρες λωρίδες ανιχνεύουν αυτή την αλλαγή της έντασης, οπότε ενεργοποιείται ένας μηχανισμός που επαναφέρει τη δέσμη ακριβώς πάνω από το κεντρικό αυλάκι.

Σε τι διαφέρουν CD, DVD και Blue-Ray;
Ο βασικός μηχανισμός εγγραφής είναι ο ίδιος τόσο για τους δίσκους CD όσο και για τους δίσκους DVD και Blue-Ray. Η διαφορά μεταξύ τους έγκειται στην απόσταση μεταξύ των αυλακιών και στο μέγεθος των ενσκαφών, που όπως αναφέραμε εξαρτώνται με τη σειρά τους από το μήκος κύματος του φωτός του λέιζερ. Το υπέρυθρο φως που χρησιμοποιείται στα CD έχει μήκος κύματος 0,78 μικρόμετρα (δηλαδή εκατομμυριοστά του μέτρου), η απόσταση μεταξύ των αυλακιών είναι 1,6 μικρόμετρα και το ελάχιστο μήκος των ενσκαφών είναι 0,85 μικρόμετρα. Με αυτά τα χαρακτηριστικά η ωφέλιμη επιφάνεια του CD «χωράει» δεδομένα όγκου περίπου 700 MB, αρκετά για την εγγραφή μιας μεγάλης συμφωνίας. Τα DVD χρησιμοποιούν κόκκινο λέιζερ μήκους κύματος 0,65 μικρόμετρων, η απόσταση μεταξύ των αυλακιών έχει μειωθεί στα 0,74 μικρόμετρα και το μήκος των ενσκαφών στα 0,4 μικρόμετρα. Ετσι η χωρητικότητα του δίσκου σχεδόν επταπλασιάζεται, φθάνοντας τα 4.700 MB, και σε ένα DVD χωράει μια κινηματογραφική ταινία σε κανονική ανάλυση. Τέλος οι δίσκοι Blu-Ray «διαβάζονται» με λέιζερ ιώδους χρώματος (παρ' όλο που ονομάζονται μπλε!), το οποίο έχει μήκος κύματος 0,405 μικρόμετρα, τα αυλάκια απέχουν μεταξύ τους 0,32 μικρόμετρα και το μήκος των ενσκαφών περιορίζεται στα 0,15 μικρόμετρα. Με αυτά τα δεδομένα η χωρητικότητά τους φθάνει τα 25.000 MΒ, που είναι αρκετή για την αποθήκευση μιας κινηματογραφικής ταινίας σε υψηλή ανάλυση. Αξίζει να σημειωθεί ότι, επειδή τα αυλάκια βρίσκονται σε απόσταση περίπου ίση με το μήκος κύματος του ορατού φωτός, οι ψηφιακοί δίσκοι συμπεριφέρονται σαν φράγματα περίθλασης στο αντανακλώμενο φως. Ετσι τα διάφορα χρώματα του λευκού φωτός δημιουργούν φωτεινές και σκοτεινές ζώνες, με αποτέλεσμα οι ψηφιακοί δίσκοι να φαίνονται πολύχρωμοι.

* Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι καθηγητής του τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.

ΤΟ ΒΗΜΑ

Φιλοσοφώντας περί έρωτος…

Ένα γράμμα με ταπεινή όψη έμενε αζήτητο για βδομάδες ολόκληρες πάνω στον πάγκο του θυρωρείου. Μέρα με τη μέρα θαβόταν όλο και πιο πολύ κάτω από μια στοίβα φρέσκων επιστολών, μέχρι που κάποια στιγμή κρύφτηκε ολότελα. Ώσπου χθες το ξανάδα στην κορυφή. Ήταν φανερό πως κάποιος το είχε ανοίξει. Νικημένος από την περιέργεια, μα και με ήσυχη τη συνείδηση πως μια παραβιασμένη πόρτα δεν παραβιάζεται ξανά, έβγαλα το ριγέ χαρτί από το φάκελο…

Απευθυνόταν σε μια νέα γυναίκα που έμενε στο ισόγειο. Είχε φύγει ξαφνικά πριν καιρό (λέγαν πως δεν είχε να πληρώσει το νοίκι). Φαίνεται, το γράμμα δεν την πρόλαβε. Ξεκίνησα να το διαβάζω, ρίχνοντας κλεφτές ματιές στην είσοδο της πολυκατοικίας…

Διαβάστε τη συνέχεια...

Κάπνισμα και ανεργία: Από μια επιστημονική μελέτη του Αλέξη Πολίτη

Πριν μπω στο θέμα μου, μια αναγκαία διευκρίνιση: Ο πολιτικός αρθρογράφος Αλέξης Πολίτης ουδόλως με αφορά! Διαφωνώ καθέτως, πλαγίως και… διαγωνίως με το ύφος και την αισθητική του λόγου του, και βρίσκω τα κείμενά του συχνά ανυπόφορα! Αυτό που με αφορά, εν προκειμένω, είναι ο επιστήμων Αλέξης Πολίτης, ο αξιόλογος ερευνητής γιατρός και υποψήφιος διδάκτωρ που ειδικεύεται στο χώρο της πνευμονολογίας! Τούτου λεχθέντος, μπαίνω στο θέμα:

Οι επιπτώσεις της φοβερής οικονομικής κρίσης (σε παγκόσμια κι όχι απλά τοπική κλίμακα) είναι πολύπλευρες. Μία απ’ αυτές είναι η δραματική αύξηση της ανεργίας. Εκτός των άλλων, το φαινόμενο έχει σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες γι’ αυτούς που το υφίστανται: Ο άνεργος και ο υποαπασχολούμενος βιώνουν συχνά μια ψυχική κατάσταση οιονεί αναπηρίας που τους κάνει να νιώθουν «άχρηστοι», καθώς είναι (ως ένα βαθμό, τουλάχιστον) εξαρτημένοι από άλλους για την επιβίωσή τους και την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους προς την οικογένειά τους. Το άγχος για την εργασία, σε συνδυασμό με το διαβρωτικό αίσθημα αυτοαμφισβήτησης (αν όχι αυτοαπόρριψης), οδηγούν σε μειωμένο αίσθημα αυταξίας με ολέθριες, συχνά, συνέπειες που μπορούν να φτάσουν ακόμα και σε ακραίες επιλογές!

Μια από τις «ήπιες» -αλλά μακροχρόνια επικίνδυνες- επιπτώσεις είναι η αδιαφορία του ανέργου για την ίδια του την υγεία, πράγμα που οδηγεί σε άμβλυνση των αυτοσυντηρητικών του ανακλαστικών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επίδραση των αυξημένων ποσοστών ανεργίας πάνω στη συνήθεια του καπνίσματος. Απευθύνθηκα για σχετικές πληροφορίες σε έναν ειδικό που εκτιμώ ιδιαίτερα ως επιστήμονα, στο φίλο μου γιατρό Αλέξη Πολίτη, ο οποίος είχε την ευγένεια να μου στείλει αποτελέσματα ερευνών του σε μορφή που να μπορώ να κατανοήσω!

Δείτε το video:


Αλέξης Πολίτης: Κάπνισμα & ανεργία από costaspap

Καθώς τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζουν ενδιαφέρον ακόμα και για μη ειδικούς (όπως ο γράφων), σκέφτηκα να τα καταγράψω και να τα παρουσιάσω περιληπτικά στους αναγνώστες του Aixmi.

1. Παγκόσμια οικονομική κρίση

Ως μείζων συνέπεια της κρίσης, οι συνθήκες απασχόλησης έγιναν επισφαλείς. Η πλήρης και μόνιμη απασχόληση αντικαταστάθηκε από μερική και προσωρινή, ενώ οι κυβερνήσεις υποχρεώθηκαν σε πολιτικές που προωθούν την ευελιξία στην αγορά εργασίας. Αυτό είχε σαν συνέπεια την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, τη ραγδαία αύξηση του αριθμού των μερικώς απασχολούμενων εργαζομένων, αλλά και την σημαντική αύξηση των απολύσεων που επέφερε αντίστοιχη αύξηση των ποσοστών ανεργίας. Η εύρεση εργασίας, τόσο από απολυμένους όσο κι από νέους εν δυνάμει εργαζόμενους, έγινε εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση…

2. Συσχετισμός εργασίας και υγείας

Η επισφαλής εργασία είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για κακή υγεία. Σε μελέτη του 2003 διαπιστώθηκε συσχετισμός ανάμεσα στην αύξηση της προσωρινής απασχόλησης και την αύξηση των θανάτων από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και από νεοπλασίες σχετιζόμενες με το κάπνισμα.

Επιγραμματικά, η επισφαλής απασχόληση και η ανεργία σχετίζονται με:

• Αυξημένο θυμό – εμφάνιση κατάθλιψης.
• Απόπειρες αυτοκτονίας και νοσηλείες σε ψυχιατρικά ιδρύματα.
• Κακές διατροφικές συνήθειες (“junk food”, τροφές πλούσιες σε λιπαρά).
• Κατάχρηση ουσιών (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά – κυρίως ινδική κάνναβη).
• Αύξηση οργανικών νοσημάτων.
• Κίνδυνο πρόωρου θανάτου.

Οι αρνητικές συμπεριφορές υγείας χρησιμοποιούνται ως μέσα αντιμετώπισης του άγχους, της αβεβαιότητας, της κατάθλιψης και της μειωμένης αυτοεκτίμησης, απότοκα της ανεργίας. Οι μηχανισμοί που εμπλέκονται στη σχέση μεταξύ του εργασιακού status και της υγείας, πάντως, δεν έχουν ακόμα μελετηθεί σε βάθος…

3. Ανεργία και χρήση ουσιών (γενικά)

Μέσα στην εικοσαετία 1990-2010, πραγματοποιήθηκαν πάνω από 130 μελέτες για τον προσδιορισμό του συσχετισμού ανάμεσα στην ανεργία και τη χρήση ουσιών. Ο τύπος των ουσιών που έχει πιο συχνά ερευνηθεί είναι το αλκοόλ, ακολουθούμενο από το κάπνισμα και τα ναρκωτικά.

Σε δύο μελέτες διερευνήθηκε ακόμα και το εύρος της συνταγογράφησης φαρμάκων. Όπως διαπιστώθηκε, η κατανάλωση συνταγογραφούμενων φαρμάκων είναι μεγαλύτερη στους ανέργους.

Σε ό,τι αφορά το κάπνισμα, ενώ η διαφορά στην κατανάλωση τσιγάρων μεταξύ των ανέργων και εργαζομένων ανδρών ήταν σε μεγάλο βαθμό στατιστικά σημαντική, για τις γυναίκες τα αποτελέσματα ήταν αντικρουόμενα.

4. Κάπνισμα και ανεργία

Το κάπνισμα είναι, μακράν, η πιο συχνά αναφερόμενη κατάχρηση από τους ανέργους. Οι άνεργοι καπνίζουν συχνότερα, και ως εκ τούτου καταναλώνουν περισσότερα τσιγάρα ημερησίως. Άτομα που απολύθηκαν και έμειναν άνεργοι για καιρό ανέφεραν κατανάλωση (κατά μέσο όρο) 7.1 περισσότερων τσιγάρων την ημέρα, σε σχέση με άτομα που δεν βίωσαν απόλυση ή ανεργία.

Η θετική συσχέτιση ανάμεσα στο κάπνισμα και τα ποσοστά ανεργίας επιβεβαιώνεται, μεταξύ άλλων, από μελέτες του Osler (Δανία, 2003), του Öhlander (Σουηδία, 2006) και του Karvonen (Φινλανδία, 2008). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πιο πρόσφατη έρευνα των Jung κ.ά. (ανακοινώθηκε το 2013), όπου μελετήθηκαν και πάλι οι επιπτώσεις των συνθηκών απασχόλησης πάνω στη συνήθεια του καπνίσματος. Διαχρονική μελέτη που έλαβε χώρα στη Ν. Κορέα έδειξε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• Οι επισφαλώς εργαζόμενοι είχαν περισσότερες πιθανότητες να είναι καπνιστές.
• Η ανεργία αποτελεί επίσης έναν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για μικρότερα ποσοστά διακοπής του καπνίσματος, και ευνοεί τις υποτροπές επιστροφής στη συνήθεια.
• Ωστόσο, η προσωρινή απασχόληση ήταν ακόμα πιο καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης της καπνιστικής συμπεριφοράς, από ό,τι η ανεργία!

5. Μελέτες με αντικρουόμενα αποτελέσματα

Κάποιες μελέτες για την επίδραση της εργασιακής ανασφάλειας πάνω στις συμπεριφορές υγείας δεν δείχνουν σαφώς θετική σχέση ανάμεσα στην ανεργία και το κάπνισμα, αφού εμφανίζουν αντικρουόμενα αποτελέσματα. Μελέτη του De Cuyper (Τουρκία, 2008) έδειξε μια θετική συσχέτιση μεταξύ της προσωρινής απασχόλησης και της εξάρτησης από το αλκοόλ, αλλά δεν κατέδειξε σημαντικές διαφορές για το κάπνισμα. Μελέτη του Virtanen (Φινλανδία, 2008) έδειξε πως, σε αντίθεση με την κατανάλωση αλκοόλ, τις διατροφικές συνήθειες, τη σωματική άσκηση και την ποιότητα του ύπνου, το κάπνισμα δεν συνδεόταν με την πορεία της απασχόλησης. Η πιο πρόσφατη μελέτη των Schunck κ.ά. (2012) έδειξε ότι στη Γερμανία δεν υπάρχει άμεση αιτιατική σχέση ανάμεσα στην ανεργία και την καπνιστική συμπεριφορά.

6. Συμπεράσματα για τους νέους

Τα αναφέρω επιγραμματικά:

• Η μη απασχόληση των νέων είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την έναρξη του καπνίσματος.
• Οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες (έως 24 ετών) αυξάνουν τη χρήση του τσιγάρου σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, άρα και μεγαλύτερης ανεργίας.
• Τα εργασιακά περιβάλλοντα που προσλαμβάνουν νέους μπορεί να είναι ένας κατάλληλος στόχος για αντικαπνιστικές παρεμβάσεις.

7. Επίλογος

Η μείωση του αριθμού των ασφαλών, πλήρους απασχόλησης θέσεων εργασίας έχει δυσμενείς επιπτώσεις πάνω στις συμπεριφορές υγείας, εν γένει, και συντελεί στην αύξηση των χρονίων παθήσεων. Τούτο είναι επιζήμιο για τις ήδη πάσχουσες εθνικές οικονομίες, καθώς το κόστος για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών προβλημάτων υγείας θα αυξηθεί. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να παρέχονται δωρεάν υπηρεσίες ψυχικής υγείας στους υποαπασχολούμενους και τους ανέργους, λόγω αυξημένου κινδύνου ανάπτυξης στρες, κατάθλιψης και ανθυγιεινών συμπεριφορών (ακόμα και καταφυγής σε ακραία αυτοκαταστροφικές επιλογές, προσθέτω!).

Ευχαριστίες: Είμαι ιδιαίτερα υποχρεωμένος στον Αλέξη Πολίτη για το αξιόλογο ερευνητικό υλικό που μου έστειλε, στο οποίο βασίστηκε αποκλειστικά το παρόν άρθρο. Ευχαριστώ, επίσης, το Aixmi.gr για την υπέρβαση που έκανε δημοσιεύοντας ένα κατά βάση επιστημονικό κείμενο ειδικών ενδιαφερόντων. Προτρέπω τον αναγνώστη, τέλος, να το διαβάσει χωρίς προκατάληψη, αναγνωρίζοντας, εν τούτοις, ότι κι αυτό απαιτεί έναν κάποιο βαθμό υπερβατικότητας εκ μέρους του…

Aixmi.gr

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η χίμαιρα της δικαιοσύνης...

Αθήνα, Φθινόπωρο 2012. Σε μια μονάδα ημερήσιας θεραπείας κάποιου νοσοκομείου, ένα μικρό παιδί σταμάτησε να κλαίει και τώρα χαμογελά ευτυχισμένο! Η βελόνα με το σκιαγραφικό έχει μόλις βγει απ’ το χεράκι του, και τώρα περιμένει τις καραμέλες που του υποσχέθηκαν. Για τις ακτινοβολίες που υποβλήθηκε στη συνέχεια, του είπαν πως το έβγαζαν φωτογραφία, να τη στείλουν στη γιαγιά και τον παππού...

Σαντιάγκο, Χιλή, Δεκέμβριος 10, 2006. Πεθαίνει πληρέστατος ημερών ο Αουγκούστο Πινοσέτ (Augusto Pinochet), ένας από τους πλέον αιμοσταγείς δικτάτορες του εικοστού αιώνα. Έζησε 91 ένδοξα χρόνια, χωρίς ποτέ μέσα σ’ αυτά να δικαστεί ουσιαστικά και να τιμωρηθεί για τα εγκλήματά του...

Κόρινθος, Μάρτιος 30, 2013. Μια νεαρή κοπέλα πέφτει νεκρή στη διάρκεια πολύωρης καταδίωξης ληστών από αστυνομικούς. Η άτυχη 25χρονη βρέθηκε εν μέσω διασταυρούμενων πυρών στα Ίσθμια, την ώρα που οδηγούσε αμέριμνη το αυτοκίνητό της. Τραυματίστηκε θανάσιμα από σφαίρα καλάσνικοφ που χρησιμοποιούσαν οι ληστές. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο της Κορίνθου, όπου λίγη ώρα αργότερα εξέπνευσε...

Μόναχο, Νοέμβριος 9, 1923. Το «Πραξικόπημα της Μπυραρίας» λήγει με την αιματηρή καταστολή του. Ο εκ των πραξικοπηματιών, Max Scheubner-Richter, πέφτει χτυπημένος στα πνευμόνια από σφαίρα και πεθαίνει ακαριαία, παρασέρνοντας στο έδαφος και τραυματίζοντας ελαφρά τον παρακείμενό του, Άντολφ Χίτλερ, του οποίου έτσι σώζεται η ζωή. Η εκλεκτική σφαίρα μάλλον προτίμησε να πάρει –έμμεσα– αντ’ αυτής τις ζωές κάποιων εκατομμυρίων άλλων ανθρώπων...

Ο αναγνώστης δικαίως θα μπει στον πειρασμό να αναφωνήσει πως «η ζωή είναι άδικη»! Όμως, πώς ακριβώς ορίζεται αυτή τούτη η αμφιλεγόμενη έννοια της δικαιοσύνης; Η Νομική Επιστήμη την αντιλαμβάνεται, ρεαλιστικά, ως ένα σύνολο συμβάσεων που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας. Έτσι, η δικαιοσύνη στην περίπτωση αυτή δεν αποτελεί απόλυτη έννοια, αφού οι συμβάσεις μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με την κοινωνία ή την ιστορική εποχή.

Η θρησκεία δεν μπαίνει καν στον κόπο να εξετάσει τέτοια φιλοσοφικά ζητήματα: Δέχεται απλά τον κόσμο ως εξ ορισμού «δίκαιο», ως προϊόν μιας «πανάγαθης» βούλησης, και ρίχνει το ηθικό βάρος της μη κατανόησης αυτής της κοσμικής «δικαιοσύνης» στους ώμους του ανθρώπου, ο οποίος δεν μπορεί να δει την αλήθεια καθώς τον τυφλώνει η αμαρτία! Υπάρχουν και πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις: Στο φημισμένο βιβλίο του «Οι Περιοχές των Σφαλμάτων σας» (“Your Erroneous Zones”), ο Αμερικανός ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος Wayne Dyer γράφει: «Αν ο κόσμος ήταν οργανωμένος με τρόπο ώστε καθετί να είναι δίκαιο, κανένα ζωντανό πλάσμα δεν θα επιβίωνε ούτε μια μέρα. Τα πουλιά δεν θα έπρεπε να τρώνε σκουλήκια και τα συμφέροντα όλων θα ‘πρεπε να εξυπηρετούνται.» Και, κάπου παρακάτω: «(Το να αποζητάμε τη δικαιοσύνη στη ζωή) θα ήταν εξίσου ανεδαφικό (με το να) αποζητάμε την πηγή της αιώνιας νιότης ή κάποιον παρόμοιο μύθο. Δικαιοσύνη δεν υπάρχει. (...) Ο κόσμος, απλούστατα, δεν συγκροτήθηκε κατά τέτοιο τρόπο.»

Ποιος μας βεβαιώνει, λοιπόν, ότι η σφαίρα που σκότωσε τον Scheubner-Richter αντί για τον Χίτλερ, καθώς κι εκείνη που έβαλε τέλος στη ζωή της άτυχης κοπέλας στην Κόρινθο, ήταν πιο «άδικες» απ’ ό,τι αν είχαν ξαστοχήσει; Με τον έμφυτο ηθικό κώδικα μέσα μου, επαναστατώ σε τέτοιες κυνικές προσεγγίσεις. Ζητώντας μια κάποια ανακούφιση, στρέφομαι στον φυσικό μου χώρο, την επιστήμη. Κι εκεί πια καταλαβαίνω πόσο ανούσια ήταν όλα τα διαπιστευτήρια «γνώσης» που με κόπους απέκτησα! Γιατί η επιστήμη δεν έχει ποτέ απαντήσεις στα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα. Θεοποιώντας τη λογική, ορίζει κατ’ ουσίαν ως «δίκαιο» αυτό που αντέχει τη βάσανο της επιστημονικής απόδειξης. Αρκούμενη στην παρατήρηση, συστηματική καταγραφή και μεθοδική επεξεργασία των φαινομένων, περιορίζεται στο «τι» και το «πώς», αδυνατώντας (ή ίσως μη επιθυμώντας καν) να διερευνήσει το «γιατί»...

Έχω εκφράσει δημόσια τις ενστάσεις μου για τις ιδέες του Δ. Λιαντίνη και έχω αποκτήσει αναρίθμητους εχθρούς από τότε. Εν τούτοις, οφείλω να του αναγνωρίσω συνέπεια και εντιμότητα: Έγινε ο ίδιος εμπράγματη μετουσίωση των ιδεών του σε στάση ζωής. Και διάλεξε να αποχαιρετήσει τον μάταιο (κυριολεκτικά και όχι ως τετριμμένο σχήμα λόγου!) κόσμο μας γιατί ίσως κουράστηκε ν’ αναζητά, ως επιστήμων και φιλόσοφος, αυτά τα φευγαλέα και εξ ορισμού, τελικά, αναπάντητα «γιατί». Έβγαλε με θαυμαστό θράσος τη γλώσσα στον Δημιουργό, και του ‘πε: «Σου την έσκασα! Δεν θα Σου δώσω τη χαρά να απολαύσεις κάποια στιγμή τη φθορά και την παρακμή μου. Και τούτη τη ζωή που μου ‘δωσες στην επιστρέφω. Γιατί είν’ ένα δώρο που ξέρω πως θα πάρεις πίσω τιμωρώντας με για το ότι το δέχθηκα, με την απώλεια της ίδιας μου της αξιοπρέπειας!»

Κάπως έτσι, λένε, σκέφτηκε κι ο Σωκράτης. Εκείνος έφυγε βγάζοντας τη γλώσσα στην κοσμική «δικαιοσύνη». Ίσως γιατί γνώριζε καλά πως η μόνη αληθινή δικαιοσύνη, τελικά, είναι αυτή που κουβαλάμε μέσα μας. Εκείνη που μας επιτρέπει – υπό όρους – να αντικρίζουμε κάθε πρωί τον καθρέφτη δίχως να μισοκλείνουμε τα μάτια ή το φως...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Σκέψεις με αφορμή τον πανηγυρισμό για ένα γκολ...

Δηλώνω ευθύς εξαρχής πως δεν ανήκω σ’ αυτούς που προσυπέγραψαν την εξοντωτική τιμωρία που επιβλήθηκε από τις ποδοσφαιρικές αρχές της χώρας στον νεαρό μέσο της ΑΕΚ, Γιώργο Κατίδη, για τον ναζιστικό χαιρετισμό που απηύθυνε προς τους φιλάθλους μετά την επίτευξη του νικητήριου τέρματος της ομάδας του σε πρόσφατο αγώνα ποδοσφαίρου.

Ως εκπαιδευτικός, υπηρετώ σταθερά την άποψη ότι μια τιμωρία σε έναν νέο άνθρωπο πρέπει να έχει ως στόχο τη νουθεσία και μόνο, όχι την καταστροφή του! Πόσο μάλλον όταν αυτός έχει παραδεχθεί το σφάλμα του και έχει δείξει στοιχεία ειλικρινούς μεταμέλειας για την πράξη του... Τούτου λεχθέντος, θα ήθελα να επισημάνω ένα λεπτό σημείο στον χαρακτηρισμό της χειρονομίας του ποδοσφαιριστή ως «ρατσιστικής ενέργειας».

Μια τέτοια ορολογία συρρικνώνει κατά πολύ τον συμβολισμό της πράξης – έναν συμβολισμό που αμφίβολο είναι αν γνώριζε στην πληρότητά του ο ίδιος ο παίκτης της ΑΕΚ, αφού αμφίβολο είναι αν κανείς ποτέ του τον δίδαξε. Γιατί, ο ναζισμός είναι πολύ περισσότερο από μια «απλά» ρατσιστική κοσμοθεωρία!

Το ότι η ιδεολογική βάση του ναζισμού είναι ρατσιστική, είναι ασφαλώς ιστορικά αυταπόδεικτο. Το Άουσβιτς και τα έξι –τουλάχιστον– εκατομμύρια των θυμάτων της ρατσιστικής πολιτικής των ναζί θα στοιχειώνουν για πάντα τις μνήμες των Γερμανών και θα κρατούν ζωντανά και σε εγρήγορση τα (όποια) ενοχικά ανακλαστικά τους... Όπως απέδειξε, όμως, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι ναζί δεν ήταν μόνον εχθροί των Εβραίων, των Τσιγγάνων και των Σλάβων: Ήταν εχθροί της ίδιας της Ανθρωπότητας! Το μαρτυρούν οι θηριωδίες τους πάνω στους λαούς που κατέκτησαν (η Ελλάδα βίωσε μαρτυρικά τη ναζιστική σκληρότητα κατά τη γερμανική Κατοχή, πράγμα που περιέργως λησμονούν οι οπαδοί φιλο-ναζιστικού –και κατά τα άλλα εθνικόφρονος– «πολιτικού» μορφώματος!), το μαρτυρούν οι ανηλεείς βομβαρδισμοί της Βαρσοβίας και του Λονδίνου, το μαρτυρά η έκφραση αλαζονικής ευδαιμονίας του Χίτλερ όταν συνέχαιρε τους επιτελείς του στο κατακτημένο Παρίσι...

Ήταν εχθροί οι ναζί –και μάλιστα αμείλικτοι– των ίδιων των Γερμανών που δεν συμφωνούσαν με την ιδεολογία τους και αντιστέκονταν στις πρακτικές τους (ας μην ξεχνάμε πως τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης «φιλοξένησαν», κατά κύριο λόγο, αντιπάλους του καθεστώτος!).

Αυτό που προκαλεί απορίες, και παραμένει ένα όχι πλήρως απαντημένο ιστορικό ερώτημα, είναι το γιατί ο Χίτλερ (του οποίου η ευφυΐα δεν αμφισβητείται) προσδιόρισε τον πόλεμο περιγράφοντάς τον ως «πόλεμο κατά των Εβραίων». Όπως και το γιατί επέλεξε να εξοντώσει τους Εβραίους με την «Τελική Λύση», αντί να τους αξιοποιήσει ενισχύοντας τον γερμανικό στρατό, ιδίως στην κρίσιμη –και τελικά μοιραία– εκστρατεία κατά της Σοβιετικής Ένωσης.

Ακόμα βαθύτερο είναι το ερώτημα: Πόσο ειλικρινής ήταν ο υπέρ το δέον διακηρυγμένος αντισημιτισμός του Χίτλερ; Υπάρχει, μήπως, πίσω από την Τελική Λύση (τουλάχιστον στις πρώιμες φάσεις της) ένας κυνικός πολιτικός καιροσκοπισμός των ναζί που αναζητούσε βολικά εξιλαστήρια θύματα για την ήττα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, και ιδανικούς αποδιοπομπαίους τράγους για την γερμανική κοινή γνώμη;

Ερωτήματα σαν τα παραπάνω επιχειρεί να διερευνήσει ο Αμερικανός δημοσιογράφος και ιστορικός αναλυτής Ρον Ρόζενμπαουμ (Ron Rosenbaum) στο εξαιρετικό βιβλίο του «Ερμηνεύοντας τον Χίτλερ» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κέδρος). Για να καταλήξει, εν τούτοις, στο (μάλλον μελαγχολικό) συμπέρασμα ότι η δυνατότητα μιας κάποιας «λογικής» ερμηνείας του Ολοκαυτώματος έχει οριστικά χαθεί!

Σε κάθε περίπτωση, ο ρατσισμός ήταν ένα επικυρίαρχο συστατικό της ναζιστικής ιδεολογίας και πρακτικής, δεν ήταν όμως το μοναδικό προσδιοριστικό της γνώρισμα. Οι λαοί που αντιστάθηκαν στον Γερμανό κατακτητή το γνωρίζουν αυτό καλά, έχοντας βιώσει ως το μεδούλι τους την ακραία σημασία του όρου «έγκλημα πολέμου»! Γι’ αυτό το λόγο, ας μη μινιμαλίζουμε τη σπουδαιότητα ενός ναζιστικού χαιρετισμού κι ας μην περιορίζουμε τη σημασία του αποκαλώντας τον απλά και μόνο «ρατσιστική χειρονομία»: Είναι κάτι πολύ παραπάνω!

Όσο για τον ταλαντούχο ποδοσφαιριστή της ομάδας που υποστηρίζω, μάλλον του χρειάζεται ιστορική επιμόρφωση παρά εξοντωτική τιμωρία!

ΤΟ ΒΗΜΑ

Ηθική ή πραγματισμός; Το δίλημμα της πολιτικής

Φανταστείτε την εξής ιστορία: Ο Γιώργος, 25 ετών, ερωτεύεται τη Μαίρη, 20, στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Καθώς το αίσθημα είναι αμοιβαίο, η σχέση οδηγείται σε γάμο. Ο Γιώργος δεν είναι πλούσιος, έχει όμως μια καλή δουλειά που εξασφαλίζει στο ζευγάρι αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Η Μαίρη δείχνει ευτυχισμένη!

Τα χρόνια κυλούν μάλλον ανέφελα, ώσπου φτάνουμε στις αρχές της δεκαετίας του 2010. Η Μαίρη, που είναι τώρα μια καλοδιατηρημένη πενηντάρα, συναντά ξαφνικά τον Μάκη. Αυτός είναι γύρω στα 30 και γιος βιομήχανου. Ο Μάκης ξετρελαίνεται μαζί της και της ζητάει να αφήσει τον άντρα της για χάρη του. Εκτός από το ότι είναι πολύ νέος και πλούσιος, είναι κι ασύγκριτα πιο ενεργός ερωτικά από τον Γιώργο που, στα μέσα των πενήντα, διέρχεται πια μια περίοδο κάμψης…

Χωρίς να το πολυσκεφτεί, η Μαίρη αφήνει πίσω της τη ζωή που ήξερε κι ακολουθεί τη νέα πορεία που της ανοίχτηκε. Αφήνει, όμως, πίσω και μια κοινή γνώμη διχασμένη σε εκ διαμέτρου αντίθετες αξιολογήσεις της στάσης της:

1. Οι «ηθικιστές» την κατηγορούν για ανάλγητη συμπεριφορά απέναντι στον άντρα της. Όταν τον παντρεύτηκε γνώριζε τις προοπτικές του, τόσο οικονομικά όσο και βιολογικά. Του ορκίστηκε, εν τούτοις, αιώνια πίστη, κάνοντάς τον να νιώσει ασφαλής ως προς εκείνη. Κι ενώ αυτός τήρησε απόλυτα το συμβόλαιο του γάμου τους, εκείνη αποφάσισε να αλλάξει μονομερώς τους όρους, επειδή έκρινε πως έτσι τη συνέφερε!

2. Οι «πραγματιστές», από την άλλη, στέκονται στο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να διεκδικεί το καλύτερο για τον εαυτό του και να αξιοποιεί τις ευκαιρίες που του δίνονται. Τονίζουν, μάλιστα, ότι όλες οι κινήσεις της Μαίρης έγιναν μέσα στο πλαίσιο της νομιμότητας!

Γιατί σοφίστηκα αυτή την ιστορία; Αφορμή ήταν ένα πρόσφατο άρθρο της δημοσιογράφου Μαρίας Σπυράκη στο Aixmi.gr: «Τι θέλουν Μανιτάκης και κυβέρνηση; Να μείνουν στο Δημόσιο τα ρουσφέτια τους;» Χωρίς περιστροφές, η αρθρογράφος προτείνει, μεταξύ άλλων, την απόλυση όλων των δημοσίων υπαλλήλων «χαμηλών προσόντων» που προσλήφθηκαν απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ’80, προ της θέσπισης των αξιολογικών διαδικασιών του ΑΣΕΠ!

Επιλέγω και μεταφέρω δύο σχόλια αναγνωστών του Aixmi.gr:

Σχόλιο 1: «…που μπήκαν στο Δημόσιο στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και μετά, και φυσικά δεν έχουν περάσει ούτε απ’ έξω από το ΑΣΕΠ…» (σ.σ., παράθεση αποσπάσματος από το άρθρο). Δηλαδή, θέλετε να απολύσετε 25000 πενηντάρηδες χαμηλών προσόντων, για να ικανοποιηθούν οι ιδεοληψίες του (νεο)φιλελευθερισμού; Πού θα βρουν δουλειά αυτοί οι άνθρωποι; Τι θα κάνουν; Πώς θα ζήσουν; Γιατί δεν προτείνετε έναν πιο ανθρώπινο τρόπο θανάτωσης; Π.χ. ακαριαίο χτύπημα στο κεφάλι; Θα γλιτώσουμε και τόσα λεφτά του ΕΟΠΥΥ!

Σχόλιο 2: Σε αυτή τη χρονική συγκυρία δεν υπάρχουν ιδεολογίες τύπου «δεξιά» ή «αριστερά», «σοσιαλισμός» ή «νεοφιλελευθερισμός». Υπάρχει η απλή λογική, που δυστυχώς σε τούτο τον τόπο απουσιάζει και από την ηγεσία και από τους πολίτες (…). Εάν αυτοί οι 50ρηδες δεν έχουν προσόντα, ούτε φρόντισαν να μορφώσουν τον εαυτό τους επειδή ήταν σίγουροι ότι δεν θα απολυθούν ΠΟΤΕ, τότε δεν τους λυπάμαι περισσότερο από τους 50ρηδες του ιδιωτικού τομέα που μένουν χωρίς δουλειά επειδή οι επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονται κλείνουν. Δεν είναι νεοφιλελευθερισμός το να έχουν προτεραιότητα στην εργασία οι ικανοί και οι άριστοι, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ονομάζεται. Έτσι προοδεύουν οι κοινωνίες, με αξιοκρατία. Αλλά φαντάζομαι ότι ανήκω στη μειοψηφία αναφορικά με τις απόψεις μου, δυστυχώς…

Η διαφορετικότητα των προσεγγίσεων είναι ολοφάνερη. Η πρώτη άποψη θέτει ένα ηθικό ζήτημα: Όταν προσέλαβαν αυτούς τους ανθρώπους στο Δημόσιο (με τις όποιες διαδικασίες και τα όποια κριτήρια) τους υποσχέθηκαν εργασιακή ασφάλεια, με μόνη προϋπόθεση την ευσυνείδητη εκπλήρωση των καθηκόντων τους. Κανείς δεν τους προειδοποίησε ότι η μονιμότητα μπορεί κάποτε να τεθεί υπό αίρεση με βάση τις εξελίξεις της Τεχνολογίας, τις οποίες κανείς επίσης δεν τους επέβαλε να παρακολουθούν! Ξαφνικά, υπό την πίεση έκτακτων περιστάσεων, η Πολιτεία καλείται να αλλάξει μονομερώς τους κανόνες του παιχνιδιού, ρίχνοντάς τους απροετοίμαστους στο σκληρό στίβο της επιβίωσης, σε μια ηλικία που δεν επιτρέπει πια τις αντοχές της νεότητας…

Η δεύτερη προσέγγιση χαρακτηρίζεται από σκληρό πραγματισμό (με μικρή δόση υποκρυπτόμενου ρεβανσισμού): Μικρή σημασία έχουν τα «συμβόλαια τιμής» μπροστά στην «πρόοδο» και τον «εκσυγχρονισμό» μιας κοινωνίας. «Ας πρόσεχαν» όσοι επένδυσαν σε υποτιθέμενα μη-διαπραγματεύσιμους θεσμούς και οργάνωσαν τη ζωή τους έχοντας αυτούς ως μόνη προοπτική! Τώρα ήρθε η σειρά τους να γευτούν κι αυτοί τις σκληρές πραγματικότητες που χρόνια αντιμετωπίζουν όσοι δεν κατάφεραν να μπουν στο σύστημα…

Κι εδώ αναδεικνύεται το μείζον δίλημμα μιας Πολιτείας: Ποια πολιτική να επιλέξει; Αυτή που συντάσσεται με την ηθική καταδίκη της «καιροσκόπου» Μαίρης, ή την άλλη που αναγνωρίζει στην «απελευθερωμένη» Μαίρη το δικαίωμα στην αυτοδιαχείριση και, τελικά, στην ίδια την αυτοσυντήρηση; Και ποια πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι στο δράμα του Γιώργου;

Δεν θα επιχειρήσω να προτείνω μιαν απάντηση. Το έργο αυτό το αφήνω στον αναγνώστη. Με την επισήμανση πως η αλήθεια δεν είναι ποτέ μονόπλευρη, και το δίκιο δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του «Γιώργου» ή της «Μαίρης»…

Aixmi.gr

Οι σκοτεινές πλευρές της αθωότητας...

Υπάρχουν φορές που νιώθω το φωτοστέφανο που έχω τοποθετήσει πάνω από τη νέα γενιά να θαμπώνει, ακόμα και να διαλύεται. Είναι οι στιγμές όπου αχνοφαίνονται κάποιες σκοτεινές κηλίδες σ’ αυτές τις διαμορφούμενες συνειδητότητες... Κηλίδες που ο χρόνος είτε θα εξαλείψει (το πιθανότερο), είτε (σπανιότερα) θα αναδείξει σε μείζονες παθογένειες προσωπικότητας...

Τα παρακάτω περιστατικά –τα οποία αναφέρω ενδεικτικά και μόνο– είναι αυθεντικά και μου μεταφέρθηκαν από αξιόπιστες πηγές:

Σκηνή πρώτη: Στην κεντρική πλατεία της Ηλιούπολης. Μια γυναίκα τρέχει να προλάβει στη στάση το ακριβοθώρητο λεωφορείο της περιοχής. Στο παγκάκι της στάσης κάθεται μια παρέα νεαρών, πάνω-κάτω σε ηλικία τρίτης λυκείου. Ξάφνου, ένα πόδι απλώνεται απ’ το παγκάκι. Η γυναίκα σκοντάφτει πάνω του και πέφτει, ενώ την ίδια στιγμή η παρέα ξεσπά σε γέλια και σε επευφημίες γι’ αυτόν που είχε τη φαεινή ιδέα! Η γυναίκα σηκώνεται, μαζεύει ντροπιασμένη τα κομμάτια της και μπαίνει αμίλητη στο λεωφορείο, δευτερόλεπτα πριν κλείσει η πόρτα. Είναι φανερό ότι έχει προ πολλού συμβιβαστεί με την ιδέα πως ανήκει σε κατώτερη «ράτσα». Και δέχεται τις τρικλοποδιές με την ίδια στωικότητα που κάποτε κάποιοι δέχθηκαν καρφιτσωμένο το αστέρι στο πανωφόρι τους...

Λεπτομέρεια: Η γυναίκα δεν ανήκε στους ευνοημένους της Φύσης, αυτούς που θα χαρακτηρίζονταν «ευειδείς». Ήταν αρκετά ευτραφής, και τα χαρακτηριστικά της δεν είχαν, γενικά, τίποτα το «ελκυστικό» με βάση τις επιταγές του σύγχρονου σταρ-σύστεμ. Ήταν πλασμένη, θαρρείς, μόνο και μόνο για να πιστοποιεί τον θρίαμβο των εκλεκτών της Φύσης πάνω στους αδικημένους. Θα έλεγα, ήταν το ιδανικό αντι-κάτοπτρο για τον υπερχειλίζοντα ναρκισσισμό της απάνθρωπης εποχής μας...

Το περιστατικό ρατσισμού της εικόνας δεν είναι μεμονωμένο. Ανάλογα –ακόμα κι αν περιέχουν λεκτική μόνο, και όχι φυσική βία– συμβαίνουν καθημερινά στην Αθήνα (για να περιοριστώ στην πόλη μου). Και όλα, σχεδόν, έχουν ως αυτουργούς νέα παιδιά. Πολλά απ’ αυτά κατεβαίνουν στους δρόμους συμμετέχοντας σε αντιρατσιστικά συλλαλητήρια, ενώ στο σχολείο βγάζουν πύρινες ανακοινώσεις κατά του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Αγνοώντας, προφανώς, ότι ξένος είναι καθένας που βιώνει την αρνητική διάκριση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Περάσει ή δεν περάσει τα σύνορα της χρεοκοπημένης χώρας...

Σκηνή δεύτερη: Στο λεωφορείο. Μια παρέα τελειόφοιτων του Λυκείου σχολιάζουν χλευαστικά και μεγαλόφωνα μια καθηγήτρια του σχολείου τους. Οι χαρακτηρισμοί λίγο-πολύ τυποποιημένοι: «ηλίθια», «φυτό», «ανέραστη» (για να το πω κομψά...). Ο λόγος: η υπέρμετρη ευγένεια και δημοκρατικότητά της απέναντι στους μαθητές! Αφορμή της «καζούρας», το γεγονός ότι η καθηγήτρια ευχαρίστησε ευγενικά έναν μαθητή που επέστρεψε στο μάθημα χωρίς να καταχραστεί την άδεια που του είχε δώσει ν’ απουσιάσει για λίγο από την τάξη!

Διηγήθηκα το περιστατικό στους φοιτητές μου, περιμένοντας αφελώς να αποδοκιμάσουν τη συμπεριφορά των νεαρών και να καταδικάσουν την κυνική, αχάριστη κι άδικη στάση τους απέναντι σε μια φιλελεύθερη εκπαιδευτικό. Τα αμήχανα βλέμματα και τα πονηρά γέλια των μαθητών μου, όμως, με προσγείωσαν σε μια πραγματικότητα που δεν μπορούσα –ή κι ίσως δεν ήθελα– να δω...

Με τρομάζει η σκληρότητα ενός μέρους, τουλάχιστον, αυτής της νέας γενιάς. Με προβληματίζουν οι επιλεκτικές ευαισθησίες της που φτάνουν να εκφράζονται ακόμα και με ακραία κοινωνική αγριότητα (δεν ανήκω σ’ αυτούς που κατανοούν την «εξέγερση» του Δεκέμβρη του ’08, ανήκω όμως σ’ εκείνους που δεν θα μπορέσουν ποτέ να λησμονήσουν τις δολοφονίες του Μάη του ’10...). Και μου προκαλεί δέος αυτή η έκφραση θυμού στα πρόσωπα νέων ανθρώπων – ενός θυμού που δεν μπορεί να κρυφτεί ακόμα κι όταν αυτά καλύπτονται από κακόγουστα, προχειροφτιαγμένα υφάσματα...

(Παρεμπιπτόντως, νιώθω απέραντη απέχθεια για κάποιους που με δολιότητα και εμφανώς ιδιοτελή κίνητρα διαχειρίζονται αυτό το θυμό. Όπως, π.χ., ο επαγγελματίας «ιδεολόγος» γελωτοποιός που, μέσα από κάποιο τηλεοπτικό «τσαντίρι», εκστόμισε κάποτε την εγκληματική φράση: «αφήστε τα παιδιά να είναι θυμωμένα!» την ώρα που τα παιδιά αυτά έκαιγαν και κατέστρεφαν μια ολόκληρη πόλη. Ίσως γιατί στις μέρες μας ο θυμός «πουλάει». Τόσο στην πολιτική, όσο και στη σόου μπιζ...)

Ας κλείσω, όμως, αυτό το σημείωμα μ’ ένα χαμόγελο αισιοδοξίας! Καθώς διατηρώ επαφή με τους περισσότερους μαθητές μου μετά την αποφοίτησή τους, διαπιστώνω τη δύναμη του χρόνου πάνω στην εξέλιξη των ανθρώπινων χαρακτήρων. Βλέπω κάποιες από τις ανωριμότητες που κάποτε με προβλημάτισαν να έχουν ατροφήσει, και στη θέση τους να έχουν αναδειχθεί νέες αρετές προσωπικότητας. Γιατί, όσο σπουδαίο κι αν θεωρούμε το λειτούργημα του δασκάλου που υπηρετούμε, η ίδια η ζωή είναι πάντα ένα βήμα μπροστά. Και είναι αυτή που βάζει τους τελικούς βαθμούς... Κι εκείνη που στο τέλος υπογράφει τα πτυχία!

Aixmi.gr

Ανακοίνωση-απολογία προς τους επισκέπτες του blog

Αγαπητοί φίλοι,

Με έκπληξη -οδυνηρή, ομολογώ- πληροφορήθηκα πως το site GreekTube κλείνει. Γιατί αυτό ενδιαφέρει το QUANTUM; Διότι στο site αυτό είχαμε αποθηκεύσει όλα τα επεισόδια (13) της δημοφιλούς σειράς "Τα Θαύματα του Σύμπαντος", και από κει τα μεταφορτώναμε στο blog αυτό!

Η όλη διαχείριση του θέματος από το GreekTube αποτελεί μνημείο αντιεπαγγελματισμού και ανευθυνότητας! Με μια πρόχειρη και κακογραμμένη ανακοίνωση μας ενημερώνουν, έτσι απλά, ότι "κουράστηκαν" και "βαρέθηκαν", και πως όψιμα ανακάλυψαν ότι "υπάρχει και ζωή έξω από το Internet"!! Αδιαφορώντας για το γεγονός ότι αφήνουν εκτεθειμένους τόσους και τόσους bloggers που τους εμπιστεύτηκαν ως πηγή τροφοδοσίας των ιστολογίων τους...

Πρόθεσή μου είναι να δημοσιεύσω ξανά ολόκληρη τη σειρά, τούτη τη φορά στο Dailymotion. Αυτό όμως θα πάρει καιρό, κι εδώ είμαι υποχρεωμένος να ζητήσω την κατανόησή σας!

Ευχαριστώ για την υποστήριξή σας στο QUANTUM !

Κώστας Παπαχρήστου