Ρίχαρντ Βάγκνερ: 200 χρόνια από τη γέννηση ενός φιλέλληνα

Αν και το δεχόμαστε ως αυτονόητο, προκαλεί εν τούτοις κάποια μελαγχολία το γεγονός ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς που ονομάστηκαν φιλέλληνες αγάπησαν αυτή τη χώρα μέσα απ’ το θαυμασμό τους για την πνευματική κληρονομιά της αρχαιότητάς της και μόνο. Τόσο που μια αντίστροφη πορεία μύησης στο ελληνικό ιδεώδες να μοιάζει εξωπραγματική. Δηλαδή, μας είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς θα ήταν δυνατό, κατά τους νεότερους χρόνους, κάποιος να ανακαλύψει και ν’ αγαπήσει τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό μέσα απ’ την αγάπη του για τη σύγχρονή του Ελλάδα!

Μια από τις φωτεινές εξαιρέσεις υπήρξε, ασφαλώς, ο Λόρδος Βύρων (1788-1824), που η αγάπη του για την Ελλάδα της εποχής του τον οδήγησε ως την αυτοθυσία. Λιγότερο γνωστή είναι η περίπτωση του μεγάλου γερμανού μουσικοσυνθέτη, ποιητή και φιλόσοφου Ρίχαρντ Βάγκνερ (Richard Wagner) που φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννησή του. Αναμορφωτής της όπερας, έκανε σκοπό της καλλιτεχνικής του δημιουργίας την αναβίωση του αρχαίου Ελληνικού Δράματος μέσω του Λυρικού Θεάτρου. Γεννήθηκε στη Λειψία στις 22 Μαΐου 1813, και πέθανε στις 13 Φεβρουαρίου 1883 στη Βενετία. Μετά απ’ αυτόν, τίποτα στην όπερα – αλλά ίσως και στην Τέχνη γενικότερα – δεν ήταν ίδιο!

Έκανε πράξη το όραμά του να συνενώσει όλες τις τέχνες (ποίηση, μουσική, εικαστικές τέχνες…) σε μία ενιαία Τέχνη που θα εμπεριείχε κάθε δυνατή έκφανση του ωραίου. Σε ό,τι αφορά την όπερα (ορθότερα, «μουσικό δράμα»), αναβάθμισε τον ρόλο της ορχήστρας από απλά συνοδευτικό και υποδηλωτικό του ρυθμού (νοοτροπία απ’ την οποία, δυστυχώς, δεν ξέφυγε ούτε ο μεγάλος Βέρντι, επίσης γεννημένος το 1813) σε ρόλο αληθινού φιλοσοφικού σχολιαστή τού επί σκηνής παριστώμενου δράματος, ανάλογου με τον χορό στο αρχαίο ελληνικό θέατρο.

Μεταφράζω ένα μικρό απόσπασμα από την αυτοβιογραφία(*) του:

«Οι ανταποκρίσεις των εφημερίδων και των περιοδικών από τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία, μου είχαν προξενήσει φοβερή συγκίνηση. Έτσι, η αγάπη μου για την Ελλάδα, που αργότερα μετατράπηκε σε ενθουσιασμό για τη μυθολογία και την ιστορία της αρχαιότητάς της, πήγασε από το ζωηρό και επώδυνο ενδιαφέρον μου για τα γεγονότα του παρόντος. Στα κατοπινά χρόνια, η ιστορία των αγώνων των Ελλήνων κατά των Περσών μού έφερνε πάντα στο νου τη σύγχρονη επανάσταση κατά των Τούρκων.»

Όπως αναφέραμε πιο πάνω, αυτό που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα είναι το γεγονός ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους φιλέλληνες που αγάπησαν την Ελλάδα κυρίως (αν όχι αποκλειστικά) λόγω θαυμασμού για την αρχαιότητά της, ο Βάγκνερ (όπως φαίνεται καθαρά στην αυτοβιογραφία του) στράφηκε στη μελέτη της κλασικής Ελλάδας έχοντας ως αφετηριακό ερέθισμα τους εθνικο-απελευθερωτικούς αγώνες του σύγχρονού του Ελληνισμού. Για τον Βάγκνερ, η Ελλάδα αποτελούσε μία ενιαία ιδέα και μια πολιτιστική αξία με απόλυτη ιστορική συνέχεια! Δυστυχώς, πρόδωσαν την πίστη του αυτή οι κατοπινές γενιές των Ελλήνων…

Η υστεροφημία του Βάγκνερ αμαυρώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω του ότι ένας παράφρων γερμανός δικτάτορας έτυχε να συμπαθεί, σε βαθμό ψύχωσης, τη μουσική του! Για τον ίδιο λόγο αποδόθηκε, όψιμα, μεγαλύτερη του δέοντος σημασία στον «αντισημιτισμό» του Βάγκνερ. Στην πραγματικότητα, η καταραμένη αυτή ετικέτα που τον καταδιώκει ακόμα (ιδιαίτερα στο Ισραήλ) βασίζεται κατά κύριο λόγο σε ένα γελοίο δοκίμιο («Ο Ιουδαϊσμός στη Μουσική») που έγραψε για να εκφράσει το σύμπλεγμα που τον διακατείχε έναντι της καλλιτεχνικής επιτυχίας μεγάλων Εβραίων συνθετών της εποχής του, όπως ο Μέντελσον και ο Μέγιερμπερ.

Εν τούτοις, στον κύκλο του Βάγκνερ θα μπορούσε κανείς να διακρίνει πολλούς Εβραίους φίλους και συνεργάτες, ενώ ο ίδιος ουδέποτε δέχθηκε να προσυπογράψει αντισημιτικές διακηρύξεις! Είναι αξιοσημείωτο, μάλιστα, ότι ανέθεσε τη διεύθυνση της τελευταίας – και κατά πολλούς κορυφαίας – όπεράς του, Πάρσιφαλ, στον νέο και ταλαντούχο Χέρμαν Λεβί, με τον οποίο ανέπτυξε στενή προσωπική φιλία, παρά την λυσσώδη αντίδραση των αντισημιτικών κύκλων της εποχής (και, ενδεχομένως, την μη-εκφρασμένη αντίθεση και της ίδιας της συζύγου του, της Κόζιμα Λιστ!).

Το θέμα «Βάγκνερ» δεν εξαντλείται, φυσικά, σε ένα σύντομο σημείωμα. Δεσμεύομαι να επανέλθω με πιο εξειδικευμένες αναφορές και αναλύσεις, στην περίπτωση που υπάρξει ενδιαφέρον από τους αναγνώστες του Aixmi…

(*) Richard Wagner, “My Life” (Αγγλική Έκδοση, Cambridge University Press, 1983).

* Ο Κώστας Παπαχρήστου διδάσκει (μεταξύ άλλων) Φυσική, κάπου στα ανεξερεύνητα βάθη της Τριτοβάθμιας…

Aixmi.gr

ΤΟ ΒΗΜΑ - Οι νόμοι της ψηφιακής απόλαυσης

Ήχος και εικόνα φθάνουν στ’ αφτιά και στα μάτια μας μέσα από τις διαδρομές του λέιζερ στα αυλάκια των δίσκων. Ποιοι νόμοι διέπουν την ψηφιακή ανάγνωση;

Του Χάρη Βάρβογλη*

Στην αυγή του 20ού αιώνα ο κόσμος είδε δύο επαναστάσεις που έμελλε να αλλάξουν ριζικά τη ζωή των ανθρώπων στη Γη: την εγγραφή ήχου και κινούμενης εικόνας σε κατάλληλα υλικά μέσα και την αναπαραγωγή τους κατά βούληση σε κάποια μελλοντική χρονική στιγμή. Από τότε μέχρι σήμερα η ιδέα παραμένει η ίδια, αλλά οι μέθοδοι της εγγραφής και αναπαραγωγής έχουν εξελιχθεί σε αφάνταστο βαθμό, χάρη στη μεταφορά γνώσεων βασικής Φυσικής στο τεχνολογικό επίπεδο της καινοτομίας. Σήμερα κυρίαρχο στοιχείο της τεχνολογίας σε αυτόν τον κλάδο είναι η εγγραφή-αναπαραγωγή με μεθόδους Οπτικής στα μέσα αποθήκευσης δεδομένων που ονομάζουμε CD, DVD και Blue-Ray.

Η εποχή της βελόνας
Η εγγραφή ήχου και η εγγραφή κινούμενης εικόνας, με σκοπό την αναπαραγωγή τους σε μεταγενέστερο χρόνο, ξεκίνησαν σχεδόν ταυτόχρονα στα τέλη του 19ου αιώνα, αν και με εντελώς διαφορετικές τεχνολογίες. Η εγγραφή του ήχου γινόταν με τη δημιουργία, μέσω μιας βελόνας, εγκάρσιων παραμορφώσεων σε ένα αυλάκι χαραγμένο σε κάποιο σκληρό υλικό. Η αναπαραγωγή γινόταν επίσης μέσω μιας βελόνας, η οποία ακολουθούσε το αυλάκι καθώς ο δίσκος περιστρεφόταν. Οι ταλαντώσεις της βελόνας που ακολουθούσε τις παραμορφώσεις κινούσαν ένα διάφραγμα που παρήγαγε τον ήχο. Η εγγραφή της κινούμενης εικόνας γινόταν με τη διαδοχική φωτογράφιση της «δράσης» και την παράθεση των εικόνων σε ένα διαφανές φιλμ. Η αναπαραγωγή γινόταν με τη διαδοχική προβολή αυτών των εικόνων σε μια οθόνη. Και οι δύο αυτές μέθοδοι κατέγραφαν την πληροφορία (ήχο και εικόνα) σε αναλογική μορφή: όσο εντονότερος ήταν ο ήχος τόσο μεγαλύτερο ήταν το πλάτος των παραμορφώσεων του αυλακιού στον δίσκο του γραμμοφώνου και όσο σκοτεινότερη ήταν η εικόνα τόσο περισσότερο μαύριζε η αντίστοιχη περιοχή του φιλμ.

Η δύναμη του λέιζερ
Αυτή η αναλογική μορφή εγγραφής είχε ένα βασικό ελάττωμα: τυχαίες γρατσουνιές στον δίσκο ή στην ταινία, ή ακόμη και η φυσιολογική φθορά από την επανειλημμένη χρήση, υποβάθμιζαν ανεπανόρθωτα την ποιότητα του ήχου και της εικόνας. Η κατάσταση αυτή άλλαξε άρδην το 1974, όταν μηχανικοί της εταιρείας Phillips πρότειναν την ψηφιακή εγγραφή ήχου στον δίσκο που σήμερα γνωρίζουμε ως CD. Αυτή η νέα τεχνολογία όχι μόνο εξάλειψε ουσιαστικά τους ενοχλητικούς ήχους από την καταστροφή της επιφάνειας των δίσκων γραμμοφώνου, αλλά έκανε δυνατή την ενοποίηση της τεχνολογίας εγγραφής ήχου και κινούμενης εικόνας, έτσι ώστε σήμερα η αναπαραγωγή τους να γίνεται με την ίδια συσκευή. Βασικό στοιχείο στην ανάπτυξη αυτής της νέας τεχνολογίας ψηφιακής εγγραφής ήταν η ανάπτυξη των λέιζερ και των ψηφιακών επεξεργαστών.

Η ψηφιακή ανάγνωση
Από την εποχή που απέκτησα τους πρώτους ψηφιακούς δίσκους CD, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, είχα την απορία όχι μόνο για το πώς ήταν «κωδικοποιημένη» η μουσική στον δίσκο, αλλά και για το πώς η διάταξη ανάγνωσης παρακολουθούσε το «αόρατο» αυλάκι που υπήρχε στην επιφάνειά του. Η βασική απάντηση στην πρώτη απορία ίσως να είναι σε μερικούς ήδη γνωστή. Ο ήχος προς εγγραφή μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα, μέσω ενός μικροφώνου, και μια συσκευή μετράει την ηλεκτρική τάση στα άκρα του μικροφώνου σε διαδοχικές χρονικές στιγμές που απέχουν πολύ λίγο μεταξύ τους. Οι αριθμοί που δίνουν αυτή την τάση καταγράφονται στη σειρά στην επιφάνεια του CD στο δυαδικό σύστημα των αριθμών, στο οποίο υπάρχουν δύο μόνο ψηφία, το 0 και το 1. Οι αριθμοί είναι κωδικοποιημένοι ως ένας συνδυασμός μικρών ενσκαφών στην επιφάνεια του δίσκου. Μια πηγή λέιζερ που εκπέμπει υπέρυθρο φως «φωτίζει» την επιφάνεια του δίσκου και το φως αντανακλάται διαφορετικά από τις περιοχές που έχουν ή δεν έχουν ενσκαφές. Το ανακλώμενο φως ανιχνεύεται με ένα φωτοκύτταρο και, με τη βοήθεια ενός μικροεπεξεργαστή αποκωδικοποιείται, μετατρέπεται σε τάση ηλεκτρικού ρεύματος και τροφοδοτεί έναν ενισχυτή. Σε εμάς μένει μόνο να ακούσουμε τη μουσική.

Πώς η περίθλαση δαμάζει το λέιζερ
Αν νομίζετε ότι η διαδικασία αναπαραγωγής της μουσικής είναι ένα θαύμα εφαρμοσμένης Φυσικής, περιμένετε να δείτε και πώς το λέιζερ ακολουθεί το αυλάκι στο οποίο είναι γραμμένα τα δεδομένα, χωρίς τη βοήθεια κάποιας βελόνας που το καθοδηγεί. Η διαδικασία βασίζεται στο φαινόμενο της περίθλασης, κατά το οποίο φως που περνάει από ένα σύνολο πολλών παράλληλων σχισμών, οι οποίες βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους, δημιουργεί ένα σύνολο από φωτεινές και σκοτεινές λωρίδες γύρω από μια κεντρική φωτεινή λωρίδα. Η απόσταση μεταξύ των λωρίδων ισούται, κατά προσέγγιση, με το μήκος κύματος του φωτός. Μπροστά από το λέιζερ του αναπαραγωγέα CD υπάρχει ένα φράγμα περίθλασης, όπως ονομάζεται αυτό το σύνολο των σχισμών, έτσι ώστε οι δύο πρώτες φωτεινές λωρίδες αριστερά και δεξιά από την κεντρική να απέχουν όσο η απόσταση των διάκενων μεταξύ δύο γειτονικών αυλακιών. Καθώς η κεντρική λωρίδα «διαβάζει» τα δεδομένα, οι δύο διπλανές της φωτίζουν το κενό δεξιά και αριστερά από το κεντρικό αυλάκι. Επειδή εκεί δεν υπάρχουν ενσκαφές, η αντανάκλαση δίνει δυνατό φως. Αν η κεντρική λωρίδα φωτός «ξεφύγει» προς τα δεξιά ή αριστερά, μία από τις δύο παράπλευρες λωρίδες πέφτει στις ενσκαφές του γειτονικού αυλακιού, και το αντανακλώμενο φως μειώνεται. Δύο φωτοκύτταρα που παρακολουθούν το αντανακλώμενο φως από τις παράπλευρες λωρίδες ανιχνεύουν αυτή την αλλαγή της έντασης, οπότε ενεργοποιείται ένας μηχανισμός που επαναφέρει τη δέσμη ακριβώς πάνω από το κεντρικό αυλάκι.

Σε τι διαφέρουν CD, DVD και Blue-Ray;
Ο βασικός μηχανισμός εγγραφής είναι ο ίδιος τόσο για τους δίσκους CD όσο και για τους δίσκους DVD και Blue-Ray. Η διαφορά μεταξύ τους έγκειται στην απόσταση μεταξύ των αυλακιών και στο μέγεθος των ενσκαφών, που όπως αναφέραμε εξαρτώνται με τη σειρά τους από το μήκος κύματος του φωτός του λέιζερ. Το υπέρυθρο φως που χρησιμοποιείται στα CD έχει μήκος κύματος 0,78 μικρόμετρα (δηλαδή εκατομμυριοστά του μέτρου), η απόσταση μεταξύ των αυλακιών είναι 1,6 μικρόμετρα και το ελάχιστο μήκος των ενσκαφών είναι 0,85 μικρόμετρα. Με αυτά τα χαρακτηριστικά η ωφέλιμη επιφάνεια του CD «χωράει» δεδομένα όγκου περίπου 700 MB, αρκετά για την εγγραφή μιας μεγάλης συμφωνίας. Τα DVD χρησιμοποιούν κόκκινο λέιζερ μήκους κύματος 0,65 μικρόμετρων, η απόσταση μεταξύ των αυλακιών έχει μειωθεί στα 0,74 μικρόμετρα και το μήκος των ενσκαφών στα 0,4 μικρόμετρα. Ετσι η χωρητικότητα του δίσκου σχεδόν επταπλασιάζεται, φθάνοντας τα 4.700 MB, και σε ένα DVD χωράει μια κινηματογραφική ταινία σε κανονική ανάλυση. Τέλος οι δίσκοι Blu-Ray «διαβάζονται» με λέιζερ ιώδους χρώματος (παρ' όλο που ονομάζονται μπλε!), το οποίο έχει μήκος κύματος 0,405 μικρόμετρα, τα αυλάκια απέχουν μεταξύ τους 0,32 μικρόμετρα και το μήκος των ενσκαφών περιορίζεται στα 0,15 μικρόμετρα. Με αυτά τα δεδομένα η χωρητικότητά τους φθάνει τα 25.000 MΒ, που είναι αρκετή για την αποθήκευση μιας κινηματογραφικής ταινίας σε υψηλή ανάλυση. Αξίζει να σημειωθεί ότι, επειδή τα αυλάκια βρίσκονται σε απόσταση περίπου ίση με το μήκος κύματος του ορατού φωτός, οι ψηφιακοί δίσκοι συμπεριφέρονται σαν φράγματα περίθλασης στο αντανακλώμενο φως. Ετσι τα διάφορα χρώματα του λευκού φωτός δημιουργούν φωτεινές και σκοτεινές ζώνες, με αποτέλεσμα οι ψηφιακοί δίσκοι να φαίνονται πολύχρωμοι.

* Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι καθηγητής του τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.

ΤΟ ΒΗΜΑ

Φιλοσοφώντας περί έρωτος…

Ένα γράμμα με ταπεινή όψη έμενε αζήτητο για βδομάδες ολόκληρες πάνω στον πάγκο του θυρωρείου. Μέρα με τη μέρα θαβόταν όλο και πιο πολύ κάτω από μια στοίβα φρέσκων επιστολών, μέχρι που κάποια στιγμή κρύφτηκε ολότελα. Ώσπου χθες το ξανάδα στην κορυφή. Ήταν φανερό πως κάποιος το είχε ανοίξει. Νικημένος από την περιέργεια, μα και με ήσυχη τη συνείδηση πως μια παραβιασμένη πόρτα δεν παραβιάζεται ξανά, έβγαλα το ριγέ χαρτί από το φάκελο…

Απευθυνόταν σε μια νέα γυναίκα που έμενε στο ισόγειο. Είχε φύγει ξαφνικά πριν καιρό (λέγαν πως δεν είχε να πληρώσει το νοίκι). Φαίνεται, το γράμμα δεν την πρόλαβε. Ξεκίνησα να το διαβάζω, ρίχνοντας κλεφτές ματιές στην είσοδο της πολυκατοικίας…

Διαβάστε τη συνέχεια...

Κάπνισμα και ανεργία: Από μια επιστημονική μελέτη του Αλέξη Πολίτη

Πριν μπω στο θέμα μου, μια αναγκαία διευκρίνιση: Ο πολιτικός αρθρογράφος Αλέξης Πολίτης ουδόλως με αφορά! Διαφωνώ καθέτως, πλαγίως και… διαγωνίως με το ύφος και την αισθητική του λόγου του, και βρίσκω τα κείμενά του συχνά ανυπόφορα! Αυτό που με αφορά, εν προκειμένω, είναι ο επιστήμων Αλέξης Πολίτης, ο αξιόλογος ερευνητής γιατρός και υποψήφιος διδάκτωρ που ειδικεύεται στο χώρο της πνευμονολογίας! Τούτου λεχθέντος, μπαίνω στο θέμα:

Οι επιπτώσεις της φοβερής οικονομικής κρίσης (σε παγκόσμια κι όχι απλά τοπική κλίμακα) είναι πολύπλευρες. Μία απ’ αυτές είναι η δραματική αύξηση της ανεργίας. Εκτός των άλλων, το φαινόμενο έχει σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες γι’ αυτούς που το υφίστανται: Ο άνεργος και ο υποαπασχολούμενος βιώνουν συχνά μια ψυχική κατάσταση οιονεί αναπηρίας που τους κάνει να νιώθουν «άχρηστοι», καθώς είναι (ως ένα βαθμό, τουλάχιστον) εξαρτημένοι από άλλους για την επιβίωσή τους και την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους προς την οικογένειά τους. Το άγχος για την εργασία, σε συνδυασμό με το διαβρωτικό αίσθημα αυτοαμφισβήτησης (αν όχι αυτοαπόρριψης), οδηγούν σε μειωμένο αίσθημα αυταξίας με ολέθριες, συχνά, συνέπειες που μπορούν να φτάσουν ακόμα και σε ακραίες επιλογές!

Μια από τις «ήπιες» -αλλά μακροχρόνια επικίνδυνες- επιπτώσεις είναι η αδιαφορία του ανέργου για την ίδια του την υγεία, πράγμα που οδηγεί σε άμβλυνση των αυτοσυντηρητικών του ανακλαστικών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επίδραση των αυξημένων ποσοστών ανεργίας πάνω στη συνήθεια του καπνίσματος. Απευθύνθηκα για σχετικές πληροφορίες σε έναν ειδικό που εκτιμώ ιδιαίτερα ως επιστήμονα, στο φίλο μου γιατρό Αλέξη Πολίτη, ο οποίος είχε την ευγένεια να μου στείλει αποτελέσματα ερευνών του σε μορφή που να μπορώ να κατανοήσω!

Δείτε το video:


Αλέξης Πολίτης: Κάπνισμα & ανεργία από costaspap

Καθώς τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζουν ενδιαφέρον ακόμα και για μη ειδικούς (όπως ο γράφων), σκέφτηκα να τα καταγράψω και να τα παρουσιάσω περιληπτικά στους αναγνώστες του Aixmi.

1. Παγκόσμια οικονομική κρίση

Ως μείζων συνέπεια της κρίσης, οι συνθήκες απασχόλησης έγιναν επισφαλείς. Η πλήρης και μόνιμη απασχόληση αντικαταστάθηκε από μερική και προσωρινή, ενώ οι κυβερνήσεις υποχρεώθηκαν σε πολιτικές που προωθούν την ευελιξία στην αγορά εργασίας. Αυτό είχε σαν συνέπεια την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, τη ραγδαία αύξηση του αριθμού των μερικώς απασχολούμενων εργαζομένων, αλλά και την σημαντική αύξηση των απολύσεων που επέφερε αντίστοιχη αύξηση των ποσοστών ανεργίας. Η εύρεση εργασίας, τόσο από απολυμένους όσο κι από νέους εν δυνάμει εργαζόμενους, έγινε εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση…

2. Συσχετισμός εργασίας και υγείας

Η επισφαλής εργασία είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για κακή υγεία. Σε μελέτη του 2003 διαπιστώθηκε συσχετισμός ανάμεσα στην αύξηση της προσωρινής απασχόλησης και την αύξηση των θανάτων από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και από νεοπλασίες σχετιζόμενες με το κάπνισμα.

Επιγραμματικά, η επισφαλής απασχόληση και η ανεργία σχετίζονται με:

• Αυξημένο θυμό – εμφάνιση κατάθλιψης.
• Απόπειρες αυτοκτονίας και νοσηλείες σε ψυχιατρικά ιδρύματα.
• Κακές διατροφικές συνήθειες (“junk food”, τροφές πλούσιες σε λιπαρά).
• Κατάχρηση ουσιών (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά – κυρίως ινδική κάνναβη).
• Αύξηση οργανικών νοσημάτων.
• Κίνδυνο πρόωρου θανάτου.

Οι αρνητικές συμπεριφορές υγείας χρησιμοποιούνται ως μέσα αντιμετώπισης του άγχους, της αβεβαιότητας, της κατάθλιψης και της μειωμένης αυτοεκτίμησης, απότοκα της ανεργίας. Οι μηχανισμοί που εμπλέκονται στη σχέση μεταξύ του εργασιακού status και της υγείας, πάντως, δεν έχουν ακόμα μελετηθεί σε βάθος…

3. Ανεργία και χρήση ουσιών (γενικά)

Μέσα στην εικοσαετία 1990-2010, πραγματοποιήθηκαν πάνω από 130 μελέτες για τον προσδιορισμό του συσχετισμού ανάμεσα στην ανεργία και τη χρήση ουσιών. Ο τύπος των ουσιών που έχει πιο συχνά ερευνηθεί είναι το αλκοόλ, ακολουθούμενο από το κάπνισμα και τα ναρκωτικά.

Σε δύο μελέτες διερευνήθηκε ακόμα και το εύρος της συνταγογράφησης φαρμάκων. Όπως διαπιστώθηκε, η κατανάλωση συνταγογραφούμενων φαρμάκων είναι μεγαλύτερη στους ανέργους.

Σε ό,τι αφορά το κάπνισμα, ενώ η διαφορά στην κατανάλωση τσιγάρων μεταξύ των ανέργων και εργαζομένων ανδρών ήταν σε μεγάλο βαθμό στατιστικά σημαντική, για τις γυναίκες τα αποτελέσματα ήταν αντικρουόμενα.

4. Κάπνισμα και ανεργία

Το κάπνισμα είναι, μακράν, η πιο συχνά αναφερόμενη κατάχρηση από τους ανέργους. Οι άνεργοι καπνίζουν συχνότερα, και ως εκ τούτου καταναλώνουν περισσότερα τσιγάρα ημερησίως. Άτομα που απολύθηκαν και έμειναν άνεργοι για καιρό ανέφεραν κατανάλωση (κατά μέσο όρο) 7.1 περισσότερων τσιγάρων την ημέρα, σε σχέση με άτομα που δεν βίωσαν απόλυση ή ανεργία.

Η θετική συσχέτιση ανάμεσα στο κάπνισμα και τα ποσοστά ανεργίας επιβεβαιώνεται, μεταξύ άλλων, από μελέτες του Osler (Δανία, 2003), του Öhlander (Σουηδία, 2006) και του Karvonen (Φινλανδία, 2008). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πιο πρόσφατη έρευνα των Jung κ.ά. (ανακοινώθηκε το 2013), όπου μελετήθηκαν και πάλι οι επιπτώσεις των συνθηκών απασχόλησης πάνω στη συνήθεια του καπνίσματος. Διαχρονική μελέτη που έλαβε χώρα στη Ν. Κορέα έδειξε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• Οι επισφαλώς εργαζόμενοι είχαν περισσότερες πιθανότητες να είναι καπνιστές.
• Η ανεργία αποτελεί επίσης έναν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για μικρότερα ποσοστά διακοπής του καπνίσματος, και ευνοεί τις υποτροπές επιστροφής στη συνήθεια.
• Ωστόσο, η προσωρινή απασχόληση ήταν ακόμα πιο καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης της καπνιστικής συμπεριφοράς, από ό,τι η ανεργία!

5. Μελέτες με αντικρουόμενα αποτελέσματα

Κάποιες μελέτες για την επίδραση της εργασιακής ανασφάλειας πάνω στις συμπεριφορές υγείας δεν δείχνουν σαφώς θετική σχέση ανάμεσα στην ανεργία και το κάπνισμα, αφού εμφανίζουν αντικρουόμενα αποτελέσματα. Μελέτη του De Cuyper (Τουρκία, 2008) έδειξε μια θετική συσχέτιση μεταξύ της προσωρινής απασχόλησης και της εξάρτησης από το αλκοόλ, αλλά δεν κατέδειξε σημαντικές διαφορές για το κάπνισμα. Μελέτη του Virtanen (Φινλανδία, 2008) έδειξε πως, σε αντίθεση με την κατανάλωση αλκοόλ, τις διατροφικές συνήθειες, τη σωματική άσκηση και την ποιότητα του ύπνου, το κάπνισμα δεν συνδεόταν με την πορεία της απασχόλησης. Η πιο πρόσφατη μελέτη των Schunck κ.ά. (2012) έδειξε ότι στη Γερμανία δεν υπάρχει άμεση αιτιατική σχέση ανάμεσα στην ανεργία και την καπνιστική συμπεριφορά.

6. Συμπεράσματα για τους νέους

Τα αναφέρω επιγραμματικά:

• Η μη απασχόληση των νέων είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την έναρξη του καπνίσματος.
• Οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες (έως 24 ετών) αυξάνουν τη χρήση του τσιγάρου σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, άρα και μεγαλύτερης ανεργίας.
• Τα εργασιακά περιβάλλοντα που προσλαμβάνουν νέους μπορεί να είναι ένας κατάλληλος στόχος για αντικαπνιστικές παρεμβάσεις.

7. Επίλογος

Η μείωση του αριθμού των ασφαλών, πλήρους απασχόλησης θέσεων εργασίας έχει δυσμενείς επιπτώσεις πάνω στις συμπεριφορές υγείας, εν γένει, και συντελεί στην αύξηση των χρονίων παθήσεων. Τούτο είναι επιζήμιο για τις ήδη πάσχουσες εθνικές οικονομίες, καθώς το κόστος για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών προβλημάτων υγείας θα αυξηθεί. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να παρέχονται δωρεάν υπηρεσίες ψυχικής υγείας στους υποαπασχολούμενους και τους ανέργους, λόγω αυξημένου κινδύνου ανάπτυξης στρες, κατάθλιψης και ανθυγιεινών συμπεριφορών (ακόμα και καταφυγής σε ακραία αυτοκαταστροφικές επιλογές, προσθέτω!).

Ευχαριστίες: Είμαι ιδιαίτερα υποχρεωμένος στον Αλέξη Πολίτη για το αξιόλογο ερευνητικό υλικό που μου έστειλε, στο οποίο βασίστηκε αποκλειστικά το παρόν άρθρο. Ευχαριστώ, επίσης, το Aixmi.gr για την υπέρβαση που έκανε δημοσιεύοντας ένα κατά βάση επιστημονικό κείμενο ειδικών ενδιαφερόντων. Προτρέπω τον αναγνώστη, τέλος, να το διαβάσει χωρίς προκατάληψη, αναγνωρίζοντας, εν τούτοις, ότι κι αυτό απαιτεί έναν κάποιο βαθμό υπερβατικότητας εκ μέρους του…

Aixmi.gr

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η χίμαιρα της δικαιοσύνης...

Αθήνα, Φθινόπωρο 2012. Σε μια μονάδα ημερήσιας θεραπείας κάποιου νοσοκομείου, ένα μικρό παιδί σταμάτησε να κλαίει και τώρα χαμογελά ευτυχισμένο! Η βελόνα με το σκιαγραφικό έχει μόλις βγει απ’ το χεράκι του, και τώρα περιμένει τις καραμέλες που του υποσχέθηκαν. Για τις ακτινοβολίες που υποβλήθηκε στη συνέχεια, του είπαν πως το έβγαζαν φωτογραφία, να τη στείλουν στη γιαγιά και τον παππού...

Σαντιάγκο, Χιλή, Δεκέμβριος 10, 2006. Πεθαίνει πληρέστατος ημερών ο Αουγκούστο Πινοσέτ (Augusto Pinochet), ένας από τους πλέον αιμοσταγείς δικτάτορες του εικοστού αιώνα. Έζησε 91 ένδοξα χρόνια, χωρίς ποτέ μέσα σ’ αυτά να δικαστεί ουσιαστικά και να τιμωρηθεί για τα εγκλήματά του...

Κόρινθος, Μάρτιος 30, 2013. Μια νεαρή κοπέλα πέφτει νεκρή στη διάρκεια πολύωρης καταδίωξης ληστών από αστυνομικούς. Η άτυχη 25χρονη βρέθηκε εν μέσω διασταυρούμενων πυρών στα Ίσθμια, την ώρα που οδηγούσε αμέριμνη το αυτοκίνητό της. Τραυματίστηκε θανάσιμα από σφαίρα καλάσνικοφ που χρησιμοποιούσαν οι ληστές. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο της Κορίνθου, όπου λίγη ώρα αργότερα εξέπνευσε...

Μόναχο, Νοέμβριος 9, 1923. Το «Πραξικόπημα της Μπυραρίας» λήγει με την αιματηρή καταστολή του. Ο εκ των πραξικοπηματιών, Max Scheubner-Richter, πέφτει χτυπημένος στα πνευμόνια από σφαίρα και πεθαίνει ακαριαία, παρασέρνοντας στο έδαφος και τραυματίζοντας ελαφρά τον παρακείμενό του, Άντολφ Χίτλερ, του οποίου έτσι σώζεται η ζωή. Η εκλεκτική σφαίρα μάλλον προτίμησε να πάρει –έμμεσα– αντ’ αυτής τις ζωές κάποιων εκατομμυρίων άλλων ανθρώπων...

Ο αναγνώστης δικαίως θα μπει στον πειρασμό να αναφωνήσει πως «η ζωή είναι άδικη»! Όμως, πώς ακριβώς ορίζεται αυτή τούτη η αμφιλεγόμενη έννοια της δικαιοσύνης; Η Νομική Επιστήμη την αντιλαμβάνεται, ρεαλιστικά, ως ένα σύνολο συμβάσεων που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας. Έτσι, η δικαιοσύνη στην περίπτωση αυτή δεν αποτελεί απόλυτη έννοια, αφού οι συμβάσεις μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με την κοινωνία ή την ιστορική εποχή.

Η θρησκεία δεν μπαίνει καν στον κόπο να εξετάσει τέτοια φιλοσοφικά ζητήματα: Δέχεται απλά τον κόσμο ως εξ ορισμού «δίκαιο», ως προϊόν μιας «πανάγαθης» βούλησης, και ρίχνει το ηθικό βάρος της μη κατανόησης αυτής της κοσμικής «δικαιοσύνης» στους ώμους του ανθρώπου, ο οποίος δεν μπορεί να δει την αλήθεια καθώς τον τυφλώνει η αμαρτία! Υπάρχουν και πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις: Στο φημισμένο βιβλίο του «Οι Περιοχές των Σφαλμάτων σας» (“Your Erroneous Zones”), ο Αμερικανός ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος Wayne Dyer γράφει: «Αν ο κόσμος ήταν οργανωμένος με τρόπο ώστε καθετί να είναι δίκαιο, κανένα ζωντανό πλάσμα δεν θα επιβίωνε ούτε μια μέρα. Τα πουλιά δεν θα έπρεπε να τρώνε σκουλήκια και τα συμφέροντα όλων θα ‘πρεπε να εξυπηρετούνται.» Και, κάπου παρακάτω: «(Το να αποζητάμε τη δικαιοσύνη στη ζωή) θα ήταν εξίσου ανεδαφικό (με το να) αποζητάμε την πηγή της αιώνιας νιότης ή κάποιον παρόμοιο μύθο. Δικαιοσύνη δεν υπάρχει. (...) Ο κόσμος, απλούστατα, δεν συγκροτήθηκε κατά τέτοιο τρόπο.»

Ποιος μας βεβαιώνει, λοιπόν, ότι η σφαίρα που σκότωσε τον Scheubner-Richter αντί για τον Χίτλερ, καθώς κι εκείνη που έβαλε τέλος στη ζωή της άτυχης κοπέλας στην Κόρινθο, ήταν πιο «άδικες» απ’ ό,τι αν είχαν ξαστοχήσει; Με τον έμφυτο ηθικό κώδικα μέσα μου, επαναστατώ σε τέτοιες κυνικές προσεγγίσεις. Ζητώντας μια κάποια ανακούφιση, στρέφομαι στον φυσικό μου χώρο, την επιστήμη. Κι εκεί πια καταλαβαίνω πόσο ανούσια ήταν όλα τα διαπιστευτήρια «γνώσης» που με κόπους απέκτησα! Γιατί η επιστήμη δεν έχει ποτέ απαντήσεις στα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα. Θεοποιώντας τη λογική, ορίζει κατ’ ουσίαν ως «δίκαιο» αυτό που αντέχει τη βάσανο της επιστημονικής απόδειξης. Αρκούμενη στην παρατήρηση, συστηματική καταγραφή και μεθοδική επεξεργασία των φαινομένων, περιορίζεται στο «τι» και το «πώς», αδυνατώντας (ή ίσως μη επιθυμώντας καν) να διερευνήσει το «γιατί»...

Έχω εκφράσει δημόσια τις ενστάσεις μου για τις ιδέες του Δ. Λιαντίνη και έχω αποκτήσει αναρίθμητους εχθρούς από τότε. Εν τούτοις, οφείλω να του αναγνωρίσω συνέπεια και εντιμότητα: Έγινε ο ίδιος εμπράγματη μετουσίωση των ιδεών του σε στάση ζωής. Και διάλεξε να αποχαιρετήσει τον μάταιο (κυριολεκτικά και όχι ως τετριμμένο σχήμα λόγου!) κόσμο μας γιατί ίσως κουράστηκε ν’ αναζητά, ως επιστήμων και φιλόσοφος, αυτά τα φευγαλέα και εξ ορισμού, τελικά, αναπάντητα «γιατί». Έβγαλε με θαυμαστό θράσος τη γλώσσα στον Δημιουργό, και του ‘πε: «Σου την έσκασα! Δεν θα Σου δώσω τη χαρά να απολαύσεις κάποια στιγμή τη φθορά και την παρακμή μου. Και τούτη τη ζωή που μου ‘δωσες στην επιστρέφω. Γιατί είν’ ένα δώρο που ξέρω πως θα πάρεις πίσω τιμωρώντας με για το ότι το δέχθηκα, με την απώλεια της ίδιας μου της αξιοπρέπειας!»

Κάπως έτσι, λένε, σκέφτηκε κι ο Σωκράτης. Εκείνος έφυγε βγάζοντας τη γλώσσα στην κοσμική «δικαιοσύνη». Ίσως γιατί γνώριζε καλά πως η μόνη αληθινή δικαιοσύνη, τελικά, είναι αυτή που κουβαλάμε μέσα μας. Εκείνη που μας επιτρέπει – υπό όρους – να αντικρίζουμε κάθε πρωί τον καθρέφτη δίχως να μισοκλείνουμε τα μάτια ή το φως...

ΤΟ ΒΗΜΑ