ΤΟ ΒΗΜΑ - Η κρυμμένη συμμετρία του κ. Higgs!

Κορυφώνεται αυτές τις μέρες η αγωνία για τις τελικές(?) ανακοινώσεις σχετικά με το σωμάτιο του Higgs. Καθώς οι τεχνικοί όροι της Φυσικής υψηλών ενεργειών «δίνουν και παίρνουν» στα μέσα ενημέρωσης, και είναι πολύ πιθανό ο αναγνώστης να αισθάνεται ήδη μπερδεμένος, ας προσπαθήσουμε να βάλουμε κάποια τάξη στα πράγματα περιγράφοντας το θεωρητικό background της υπόθεσης με όσο πιο απλά λόγια γίνεται. Κάτι σαν παραμύθι, δηλαδή!

Η κρυμμένη απλότητα της Φύσης

Με βάση τη φαινομενολογία που μας προσφέρει ο κόσμος των χαμηλών ενεργειών στον οποίο ζούμε, μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερα είδη δυνάμεων (ή αλληλεπιδράσεων) μεταξύ των στοιχειωδών σωματίων της ύλης:

(1) Τις δυνάμεις βαρύτητας (στις οποίες οφείλεται το βάρος των σωμάτων, αλλά και η καθορισμένη κίνηση της Γης γύρω απ’ τον Ήλιο),

(2) τις ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις (τέτοια είναι, π.χ., η τριβή ανάμεσα στις δύο παλάμες μας όταν σύρουμε τη μία πάνω στην άλλη),

(3) τις ισχυρές δυνάμεις (χάρη στις οποίες διατηρεί την συνεκτικότητά του ο πυρήνας ενός ατόμου), και

(4) τις ασθενείς δυνάμεις (ευθύνονται για μια σειρά διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στον ατομικό πυρήνα). Υπάρχουν ενδείξεις, όμως, ότι η Φύση είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο απλή απ’ όσο φαίνεται.

Για παράδειγμα, πριν την συστηματική θεωρητική διατύπωση των νόμων του ηλεκτρομαγνητισμού από τον James Clerk Maxwell (1831-1879), ο ηλεκτρισμός και ο μαγνητισμός αντιμετωπίζονταν σαν δύο ξεχωριστά και ανεξάρτητα φυσικά φαινόμενα. Αυτό ενισχύθηκε και από την προφανή διαφορετικότητα ανάμεσα στις ιδιότητες των ηλεκτρικών και των μαγνητικών δυνάμεων.

Με τις περίπλοκες μαθηματικές εξισώσεις του, ο Maxwell περιέγραψε το ηλεκτρικό και το μαγνητικό πεδίο σαν «δύο όψεις του ίδιου νομίσματος», αφού το ένα μπορεί να «μεταμορφώνεται» (να μετασχηματίζεται) στο άλλο, ανάλογα με τον τρόπο που τα παρατηρούμε (αυτή ήταν και η αφετηρία της σκέψης του Einstein όταν πρότεινε την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας). Έτσι, αντί για δύο ξεχωριστά πεδία, ηλεκτρικό και μαγνητικό, μιλάμε για ένα ενιαίο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.

Είναι ενδιαφέρον εδώ να παρατηρήσουμε ότι, σε ό,τι αφορά την σχετική ισχύ τους, η ηλεκτρική και η μαγνητική δύναμη αρχίζουν να γίνονται ισοδύναμες μεταξύ τους στο όριο των υψηλών ταχυτήτων (άρα υψηλών ενεργειών) των ηλεκτρικών φορτίων που αλληλεπιδρούν. Αυτή είναι μια πρώτη ένδειξη πως η απλότητα της Φύσης αποκαλύπτεται υπό την προϋπόθεση ότι για την πειραματική παρατήρησή της διατίθεται η κατάλληλη ενέργεια!

Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της Φυσικής επιστήμης κατά τον εικοστό αιώνα ήταν η ανακάλυψη ότι, με παρόμοιο τρόπο, η ηλεκτρομαγνητική και η ασθενής αλληλεπίδραση επίσης αποτελούν δύο όψεις (δύο εκφάνσεις) μιας ενιαίας δύναμης, της ηλεκτρασθενούς. Ανοιχτή παραμένει η φιλοδοξία της εύρεσης μιας ακόμα μεγαλύτερης ενοποίησης που να περιλαμβάνει στο σχήμα και την ισχυρή αλληλεπίδραση (η βαρύτητα είναι μια άλλη, «πονεμένη» ιστορία, αφού, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες δυνάμεις, δεν δείχνει να υποτάσσεται εύκολα στους κανόνες της Κβαντικής Φυσικής...).

Το πρόβλημα είναι πως, όπως αναφέραμε πιο πάνω, όσο πιο απλή εμφανίζεται η Φύση μέσα απ’ αυτά τα διαδοχικά στάδια ενοποίησης, τόσο πιο ακριβό «εισιτήριο» καλείται να πληρώσει ο θεατής που θα γίνει μάρτυρας αυτής της απλότητας. Και το εισιτήριο αυτό λέγεται ενέργεια! Δηλαδή, η υποτιθέμενη απλότητα της Φύσης μπορεί να αποκαλυφθεί μόνο μέσα από πειράματα πολύ υψηλών ενεργειών. Και, όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός απλότητας που θέλουμε να αναδείξουμε, τόσο περισσότερη ενέργεια απαιτείται. Αυτό εξηγεί, άλλωστε, γιατί δαπανώνται τέτοια τεράστια ποσά για την κατασκευή όλο και μεγαλύτερων επιταχυντών στοιχειωδών σωματίων, όπως ο Large Hadron Collider (LHC) στο CERN στη Γενεύη.

Η άλλη πλευρά του λόφου...

Ένα απλό παράδειγμα ίσως μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα αυτά που αναφέρθηκαν πιο πάνω: Φανταστείτε ότι κατοικείτε στους πρόποδες ενός λόφου που βρίσκεται στο μέσο μιας πόλης, της οποίας τα σπίτια είναι όμοια μεταξύ τους και ομοιόμορφα κατανεμημένα γύρω απ’ το λόφο. Από το σημείο που βρίσκεστε μπορείτε να βλέπετε μόνο ένα μέρος της πόλης, αφού ο λόφος σάς κρύβει την άλλη πλευρά της. Έτσι, για σας υπάρχει η «δική σας» γειτονιά και η «άλλη», στην αντίθετη πλευρά του λόφου. Η αντίληψή σας για την πόλη, απ’ το σημείο που βρίσκεστε, είναι αποσπασματική και ασύμμετρη...

Τώρα, υποθέστε ότι βρίσκετε το κουράγιο (δηλαδή, την απαιτούμενη ενέργεια) να ανεβείτε στην κορυφή του λόφου. Από εκεί πια μπορείτε να βλέπετε ολόγυρα κάθε γειτονιά της πόλης. Η θέα τώρα είναι καθολική και απόλυτα συμμετρική (όπως κι αν περιστρέψετε το σώμα σας, πάντα θα αντικρίζετε κάποια περιοχή της πόλης, και, σύμφωνα με την υπόθεση που κάναμε, όλες οι περιοχές είναι όμοιες μεταξύ τους). Αυτό που πρέπει να συγκρατήσουμε είναι ότι, η πορεία από την πολυπλοκότητα της ασυμμετρίας προς την απλότητα της συμμετρίας απαιτεί δαπάνη ενέργειας.

Η συμμετρία πίσω απ’ τη δύναμη...

Με τα σημερινά δεδομένα, τα στοιχειώδη σωμάτια και οι μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις (δυνάμεις) περιγράφονται από το λεγόμενο Καθιερωμένο Μοντέλο (Standard Model), το οποίο αποτελεί σύνθεση όλων των πειραματικά επιβεβαιωμένων θεωριών για την δομή της ύλης σε θεμελιώδες επίπεδο. Για την ακρίβεια, υπάρχει ακόμα ένα ζήτημα που μένει να επιβεβαιωθεί πειραματικά: ο μηχανισμός με τον οποίο πιστεύουμε ότι τα σωμάτια (και, μακροσκοπικά, η ύλη) αποκτούν μάζα (ή, αν προτιμάτε, αδράνεια). Μα, θα ρωτήσετε, γιατί να μη δεχθούμε απλά ότι η μάζα είναι μια ιδιότητα που το κάθε σωμάτιο φέρει εξαρχής από τη στιγμή της δημιουργίας του, κάτι σαν «προίκα» απ’ την ίδια τη Φύση; Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα, θα πρέπει να ξαναγυρίσουμε στην έννοια της συμμετρίας...

Στον μικρόκοσμο, η συμμετρία είναι κάτι παραπάνω από θέμα απλής αισθητικής: είναι αυτή που καθορίζει το είδος των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των σωματίων. Δηλαδή, πίσω από κάθε μορφή αλληλεπίδρασης κρύβεται και μια αντίστοιχη μορφή συμμετρίας. Για παράδειγμα, η ηλεκτρομαγνητική αλληλεπίδραση μεταξύ ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων σχετίζεται με την συμμετρικότητα (αμεταβλητότητα στη μορφή) των θεμελιωδών εξισώσεων του Ηλεκτρομαγνητισμού, κάτω από συγκεκριμένους αφηρημένους μαθηματικούς μετασχηματισμούς των συναρτήσεων που περιγράφουν το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο και τα σωμάτια που αλληλεπιδρούν μέσω αυτού.

Το ίδιο το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, κατά την κβαντική θεωρία, αντιπροσωπεύεται από τα δικά του «σωμάτια», τα φωτόνια. Μπορούμε να σκεφτούμε τα σωμάτια αυτά σαν μικρές σφαίρες που εκτοξεύει το ένα φορτίο στο άλλο, κάνοντάς το να αισθανθεί την παρουσία του. Τα φωτόνια είναι τα κβάντα (οι πλέον στοιχειώδεις ποσότητες) του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου που «κοινωνούν» την ηλεκτρομαγνητική αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ηλεκτρικά φορτισμένα σωμάτια.

Στη γλώσσα της συμμετρίας, το φωτόνιο παίζει τον ρόλο του «ταχυδρόμου» που ενημερώνει κάθε παρατηρητή απ’ τον οποίο διέρχεται, για τις λεπτομέρειες των μαθηματικών μετασχηματισμών συμμετρίας που υπέστησαν οι συναρτήσεις που αντιπροσωπεύουν τα σωμάτια σε γειτονικά σημεία του χώρου (σωστότερα, του χωροχρόνου).

Πρέπει, όμως, να λάβουμε υπόψη έναν σημαντικό περιορισμό: Οι θεωρίες που συσχετίζουν τις αλληλεπιδράσεις των σωματίων με υποκείμενες συμμετρίες, θέτουν ως προϋπόθεση τα κβάντα του πεδίου που ευθύνεται για την αλληλεπίδραση να έχουν μηδενική μάζα! Αυτό ισχύει πράγματι για τα φωτόνια (φορείς της ηλεκτρομαγνητικής αλληλεπίδρασης), όχι όμως και για τα κβάντα του πεδίου που σχετίζεται με την ασθενή αλληλεπίδραση. Έτσι, η αλληλεπίδραση αυτή θα κινδύνευε να μείνει έξω απ’ το παιχνίδι της συμμετρίας, και η θεωρητική εξήγηση της ενοποίησης της ασθενούς δύναμης με τον ηλεκτρομαγνητισμό (ηλεκτρασθενής δύναμη) θα οδηγείτο σε αδιέξοδο... αν δεν έσωζε την παρτίδα ένα μυστηριώδες πεδίο!

Ο «ξενέρωτος» καθηγητής και η δημοφιλής συνοδός του!

Τη λύση στο αδιέξοδο της μάζας δίνει το πεδίο Higgs. Το πεδίο αυτό μας επιτρέπει να θεωρούμε τα κβάντα όλων των αλληλεπιδράσεων σαν σωμάτια που αυτά καθαυτά δεν έχουν μάζα, φαίνεται όμως σ’ εμάς ότι έχουν εξαιτίας της αλληλεπίδρασής τους με το πεδίο Higgs, ή, αν προτιμάτε, με το κβάντο του πεδίου αυτού, το περίφημο μποζόνιο Higgs. Γενικά μιλώντας, σύμφωνα με την θεωρία του Peter Higgs (καθώς και άλλων ερευνητών που εργάστηκαν ανεξάρτητα πάνω στο ίδιο πρόβλημα), η μάζα όλων των στοιχειωδών σωματίων είναι μια επίκτητη (φαινομενική) ιδιότητα που προκύπτει λόγω της αλληλεπίδρασής τους με το πανταχού παρόν πεδίο Higgs. Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να πούμε πως, αν το πεδίο αυτό «έσβηνε» ξαφνικά (όπως υποθέτουμε ότι ίσχυε για κάποια χρονική περίοδο μετά το Big Bang, λόγω των ακραίων θερμοκρασιών), όλα τα σωμάτια θα εμφανίζονταν χωρίς μάζα (δεν θα είχαν αδράνεια, δηλαδή δεν θα πρόβαλαν αντίσταση στη μεταβολή της κινητικής τους κατάστασης).

Αυτό, σύμφωνα με την Θεωρία της Σχετικότητας, θα σήμαινε ότι κάθε σωμάτιο θα ταξίδευε με την ταχύτητα του φωτός. Γνωρίζουμε, βέβαια, ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει στ’ αλήθεια (με εξαίρεση το φωτόνιο). Ένα παράδειγμα και πάλι θα βοηθήσει: Φανταστείτε μια χοροεσπερίδα που διοργανώνουν οι φοιτητές ενός πανεπιστημίου. Στη μεγάλη σάλα βρίσκεται ένα μεγάλο πλήθος φοιτητών που είναι ομοιόμορφα κατανεμημένοι σε όλη την έκταση του χώρου. Ας πούμε ότι το πλήθος αυτό των φοιτητών είναι το «πεδίο Higgs», και οι εν λόγω νεαροί αποτελούν τα «μποζόνια Higgs» (τα κβάντα του πεδίου).

Κάποια στιγμή κάνει την εμφάνισή του στο χορό ένας «ξενέρωτος» καθηγητής (π.χ., ο γράφων). Κανείς δεν του δίνει σημασία καθώς μπαίνει στο δωμάτιο, κι έτσι αυτός μπορεί να κινείται ανενόχλητα και να επιταχύνεται κατά βούληση. Είναι ένα «σωμάτιο» χωρίς μάζα (χωρίς αδράνεια), αφού το πεδίο Higgs και τα κβάντα του (οι φοιτητές) δεν καταδέχονται ν’ ασχοληθούν μαζί του ώστε να προβάλουν εμπόδια στην κίνησή του! Φανταστείτε τώρα ότι στο χορό καταφθάνει καθυστερημένα η ωραία συνοδός του καθηγητή. Καθώς τραβάει την προσοχή των φοιτητών, σπεύδουν όλοι να την προσεγγίσουν, δυσχεραίνοντας την κίνησή της μέσα στη σάλα. Έτσι, για να επιταχύνει το βήμα της θα χρειαστεί να καταβάλει δύναμη: το πεδίο Higgs (οι φοιτητές) της προσέδωσε μάζα (αδράνεια).

Τώρα, αν υποθέσουμε πως οι φοιτητές γίνονταν αόρατοι, κάποιος εξωτερικός παρατηρητής θα μπορούσε να νομίσει ότι η αδράνεια αυτή είναι μια ιδιότητα που πρωτογενώς φέρει η ίδια η γυναίκα! Πιστεύουμε λοιπόν –μέχρις αποδείξεως του εναντίου- ότι η αδράνεια που εμφανίζουν όλα τα σώματα δεν είναι μια εγγενής ιδιότητά τους, αλλά οφείλεται στην αλληλεπίδρασή τους με το «αόρατο» πεδίο Higgs. Και το πεδίο αυτό θα γίνει «ορατό» μόλις ανακαλύψουμε το κβάντο του –το μποζόνιο Higgs!

Επίλογος

Όλα αυτά ακούγονται ωραία, υπό την προϋπόθεση ότι η θεωρία Higgs είναι σωστή και το σχετιζόμενο μποζόνιο υπαρκτό. Αν όντως υπάρχει, θα είναι πολύ βαρύ (αφού και το ίδιο έχει μάζα, και μάλιστα πολύ μεγάλη, καθώς αλληλεπιδρά ισχυρά με το ίδιο του το πεδίο!), γι’ αυτό και η δημιουργία του στο εργαστήριο απαιτεί πολύ υψηλές ενέργειες (θυμηθείτε την περίφημη σχέση του Einstein, που καθιστά τη μάζα και την ενέργεια ισοδύναμες). Τέτοιες ενέργειες πράγματι διαθέτει ο επιταχυντής LHC στο CERN. Και όλοι (ή σχεδόν όλοι...) εύχονται οι προσπάθειες των επιστημόνων –και τα χρήματα που δαπανήθηκαν- να έχουν αίσιο αποτέλεσμα, που δεν μπορεί να είναι άλλο από την τελική επιβεβαίωση της ύπαρξης του «δύστροπου» μποζονίου. Σε αντίθετη περίπτωση, ίσως χρειαστεί να ξαναγράψουμε απ’ την αρχή μεγάλο μέρος της Φυσικής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η μεταπολίτευση που χάθηκε στα χαρακώματα...

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιστορικός για να απαντήσει στο ερώτημα, ποιος υπήρξε ο πιο παράλογος πόλεμος της ιστορίας. Το βραβείο του στρατιωτικού παραλογισμού θα κέρδιζε με άνεση ο Πρώτος Παγκόσμιος, του οποίου ο κυνικά αμοραλιστικός χαρακτήρας κρύβεται τεχνητά πίσω από την «αθώα» (σχεδόν ηρωική) έκφραση «πόλεμος των χαρακωμάτων»!

Ο «Μεγάλος Πόλεμος» είναι ίσως το πιο διάσημο παράδειγμα «πολέμου φθοράς» (war of attrition), μιας στρατιωτικής τακτικής όπου οι εμπόλεμες δυνάμεις επιχειρούν να φτάσουν στη νίκη επιφέροντας όσο το δυνατόν περισσότερες απώλειες στον αντίπαλο, μέχρι την τελική του εξάντληση. Οχυρωμένοι οι στρατιώτες σε άθλια (συχνά λασπωμένα) χαρακώματα, για μήνες σε στάση αναμονής που έσπαζε νεύρα και ηθικό, δέχονταν περιοδικά εντολές από υπερφίαλους στρατηγούς να βγουν απ’ τα «λαγούμια» τους και να επιτεθούν μαζικά στο αντίπαλο χαράκωμα, προσπαθώντας να σκοτώσουν όσο περισσότερους στρατιώτες του εχθρού μπορούσαν. Ενός εχθρού που περίμενε να τους θερίσει με τα πολυβόλα του, συχνά πριν καν προλάβουν να διασχίσουν την ουδέτερη ζώνη, τη «γη του κανενός» (no man’s land)...

Ο πόλεμος των χαρακωμάτων διεκδίκησε και πήρε περισσότερες από εννέα εκατομμύρια ζωές νέων παιδιών, εξαφανίζοντας μια ολόκληρη γενιά στο διάβα του. (Στην διαβόητη μάχη του Somme και μόνο, χάθηκαν ένα εκατομμύριο και πλέον στρατιώτες, ενώ στο Verdun κάπου εφτακόσιες χιλιάδες. Και όλ’ αυτά για το αμφίβολο κέρδος λίγων εκατοντάδων μέτρων λασπωμένης γης...)

Συχνά μπαίνω στον πειρασμό να αναρωτηθώ αν εκείνοι που άσκησαν ή αντιπολιτεύτηκαν την εξουσία στην Ελλάδα από τη μεταπολίτευση ως σήμερα, έκαναν ποτέ τον κόπο να μελετήσουν την ιστορία του Πρώτου Παγκόσμιου. Γιατί, αν το είχαν κάνει, θα γνώριζαν καλά το κόστος ενός πολέμου φθοράς, μιας τακτικής που αγαπήθηκε με πάθος από όλες, σχεδόν, τις μείζονες πολιτικές δυνάμεις του τόπου. Το ζητούμενο ήταν σταθερά ένα: η με κάθε μέσο φθορά του πολιτικού αντιπάλου, ιδιαίτερα αν αυτός βρισκόταν στην εξουσία. Με το πατριωτικό καθήκον απέναντι στη χώρα και το λαό (αν υποτεθεί ότι αυτό ενυπήρχε σε κάποιο βαθμό ως πρωτογενές κίνητρο πολιτικής δράσης) κρυμμένο κάπου στα βάθη του κομματικού ασυνείδητου...

Πιστοί στην ιστορική μας κατάρα, συντηρήσαμε για χρόνια ένα μοντέλο πολιτικής βασισμένο στη διαλεκτική σύγκρουση ανάμεσα σε δύο αλληλομισούμενα άκρα ενός κομματικού διπόλου, που εναλλάσσονταν στους ρόλους εξουσιαστών-αντιπολιτευόμενων. Κάθε φορά που ένας κομματικός πόλος έχανε την εξουσία, επιδιδόταν με ρεβανσιστική μανία σε πόλεμο φθοράς του αντιπάλου του και υπονόμευσης του κυβερνητικού έργου, ακόμα κι αν αυτό αποτελούσε μέρος μη-διαπραγματεύσιμων εθνικών προτεραιοτήτων.

Αρωγοί σ’ αυτή την εθνικά αυτοκαταστροφική προσπάθεια ήταν πάντα οι στρατοί των οργανωμένων συμφερόντων, οι κομματικά ελεγχόμενες συντεχνίες. (Δεν θα χρησιμοποιήσω τη λέξη «συνδικαλισμός», γιατί η έννοια αυτή προϋποθέτει δημοκρατικό ήθος, αρετή άγνωστη στις ιδιοτελείς ηγεσίες των συντεχνιών...) Κοινοί εκβιαστές που ταλαιπωρούσαν τον μη-προνομιούχο πολίτη κατεβάζοντας τους διακόπτες της πολύτιμης ηλεκτρικής ενέργειας, ή στερώντας του το (συχνά προπληρωμένο) δικαίωμα στις δημόσιες μεταφορές, βαφτίζονταν σε «λαϊκούς αγωνιστές» που μάχονταν για τα συμφέροντα «του λαού». Φυσικά, οι «αγωνιστές», πέραν του όποιου ευκαιριακού πλουτισμού τους, αμείβονταν και με περίοπτες πολιτικές ή και κυβερνητικές θέσεις, όταν το κόμμα που υπηρετούσαν ερχόταν ξανά στην εξουσία!

Η τελευταία φάση του αμαρτωλού δικομματισμού σημαδεύτηκε από τρεις σημαντικές διαφοροποιήσεις του σκηνικού. Πρώτον, απωλέστηκε οριστικά το μέχρι πρότινος αυτονόητο προνόμιο της κυβερνητικής αυτοδυναμίας, προνόμιο που ο ίδιος ο λαός ευφυώς κατάργησε. Δεύτερον, η κυβερνητική φθορά, υπό συνθήκες ακραίας κρίσης, του ενός από τους παραδοσιακούς πόλους του δικομματισμού, οδήγησε στην εκλογική καταβύθισή του και την αντικατάστασή του από έναν νέο και άφθαρτο πολιτικό φορέα (ο οποίος, φυσικά, έσπευσε να αντιγράψει το ήθος, το ύφος και τις πρακτικές του προκατόχου του...). Τρίτον, η αναπόφευκτη παρακμή του παραδοσιακού συντεχνιακού συνδικαλισμού οδήγησε στην αναζήτηση ενός ισοδύναμου μηχανισμού φθοράς της εξουσίας. Αυτή τη φορά, δεν στρατολογήθηκαν μόνο ιδιοτελείς συνδικαλιστικές ηγεσίες (θυμηθείτε πριν ένα χρόνο την απεργία των ταξί, που σχεδόν τίναξε στον αέρα τον τουρισμό), αλλά αξιοποιήθηκε ιδιοφυώς κι η αγανάκτηση των ίδιων των πολιτών που υπέφεραν κάτω από τις συνέπειες μιας πρωτόγνωρης οικονομικής κρίσης. Η πολιτική κεφαλαιοποίηση του «κινήματος των Αγανακτισμένων» πιστοποιείται μάλλον εύκολα από την δραματική αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στη χώρα...

Το κρίσιμο ερώτημα, τώρα, είναι: θα ξεφύγει, επιτέλους, η χώρα από τον θανάσιμο εναγκαλισμό της πολιτικής της με δικομματικά σχήματα που σπαταλούν τις δυνάμεις του τόπου σε έναν εθνικά αυτοκαταστροφικό πόλεμο αμοιβαίας φθοράς; Το πρωτόγνωρο πείραμα σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας δίνει μια ελπίδα υπέρβασης του αμαρτωλού πολιτικού μας παρελθόντος. Σημειολογικά, θα καταθέσω και μια προσωπική εντύπωση: το μετεκλογικό χαμήλωμα των τόνων όσων, για δικούς τους λόγους, δεν θέλησαν να συμμετάσχουν στην προσπάθεια αυτή. Ας ελπίσουμε ότι κάτι σημαίνει!

Κι ας μην ξεχνάμε, τέλος, ότι, σε κάθε πόλεμο χαρακωμάτων υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτά μια “no man’s land”, διάσπαρτη από πτώματα και διάτρητη απ’ τα σημάδια των πυρομαχικών. Τα παραμορφωμένα πτώματα, με σβησμένες τις μορφές και χαμένα τα ονόματα, προορίζονται για ομαδικό τάφο με λιτή επιγραφή... Ας πούμε, «λαός»!

ΤΟ ΒΗΜΑ

Νεύτωνας: Πάντα επίκαιρος, παρά τις "αδυναμίες" του!

Σε σχετικά πρόσφατη ανάρτηση, είχαμε αναφερθεί στο άρθρο μας: Foundations of Newtonian Dynamics: An Axiomatic Approach for the Thinking Student, το οποίο επιχειρεί μια επανεξέταση της αξιωματικής βάσης της Νευτώνειας Δυναμικής, μιας κλασικής φυσικής θεωρίας που παραμένει "ζωντανή" κι επίκαιρη παρά τις εγγενείς αδυναμίες της! Επανερχόμαστε με μερικά σχετικά updates, για τους ενδιαφερόμενους αναγνώστες του blog:

1. Το άρθρο έχει ήδη υποστεί δύο αναθεωρήσεις. Στην πρώτη, έγινε μια μικρή διόρθωση στην διατύπωση του πρώτου αξιώματος (Postulate 1), ενώ στην δεύτερη προστέθηκαν κάποια σημαντικά "αυτοκριτικά" σχόλια στο τέλος του άρθρου, καθώς και μερικές πρόσφατες βιβλιογραφικές αναφορές. (Δείτε την τελική μορφή του άρθρου)

2. Υπάρχει τώρα και ελληνική μετάφραση του άρθρου, με πρόσθετες ερωτήσεις για τους μαθητές. (Δείτε την ελληνική μετάφραση)

3. Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μας ότι το Πανεπιστήμιο MIT ανάρτησε το άρθρο στην ιστοσελίδα The Net Advance of Physics: CLASSICAL MECHANICS. Ευχαριστούμε επίσης τους συναδέλφους ανά τον κόσμο που μπήκαν στον κόπο να αναρτήσουν το άρθρο στο Twitter.

ΤΟ ΒΗΜΑ - Μια συμφωνία που δεν θα ‘γραφε ποτέ ο Μπραμς!

Η τέταρτη συμφωνία του Johannes Brahms υπήρξε και η τελευταία του, παρόλο που ο συνθέτης έζησε αρκετά χρόνια μετά την ολοκλήρωσή της. Ο λόγος είναι απόλυτα κατανοητός: ο τελειομανής Μπραμς είχε δημιουργήσει με την «τέταρτη» ένα αξεπέραστο στάνταρ συμφωνικής γραφής, και δεν ήταν διατεθειμένος να διακινδυνεύσει την υστεροφημία του γράφοντας ο,τιδήποτε «κατώτερό» της στη συνέχεια! Η συμφωνία τελειώνει με μια μακροσκελή πασσακάλια (passacaglia).

Με απλά λόγια, η πασσακάλια είναι μια μουσική φόρμα που χτίζεται με αδιάκοπη επανάληψη μιας μελωδίας (συνήθως σε μια χαμηλή φωνή), με τις υπόλοιπες φωνές της ορχήστρας να συνεργάζονται αρμονικά και να παρέχουν την απαραίτητη ηχητική ποικιλία ώστε το αποτέλεσμα, παρά την συνεχή θεματική ανακύκλωση, να μην είναι μονότονο.

Ο γερο-παράξενος ο Μπραμς θα έσκαζε ένα από τα διαβόητα σαρκαστικά του χαμόγελα ακούγοντας τις στερεότυπες ρητορείες των σύγχρονων ελλήνων πολιτικών εν μέσω εθνικής κρίσης! Αν ανέθεταν σ’ εκείνον να συνθέσει μια πατριωτική συμφωνία για την κρίση, σε φόρμα πασσακάλιας στο φινάλε, θα έχτιζε το τελευταίο μέρος με την εξής, μονότονα –έως βαρετά- επαναλαμβανόμενη μουσική φράση, υποστηριζόμενη αρμονικά απ’ όλες τις φωνές της ορχήστρας: «Για της πατρίδας τη σωτηρία όλοι μαζί, χωρίς κομματικές γραμμές να μας διχάζουν!» Δυστυχώς, όμως, η σύνθεση της συμφωνίας δεν ανατέθηκε στον ιδιοφυή διάδοχο του Μπετόβεν –και, άθελά του, αντίπαλο του Βάγκνερ- αλλά στο κοντόφθαλμο και ιδιοτελές εγχώριο πολιτικό σύστημα. Το οποίο εισήγαγε στα μουσικά λεξικά ένα νέο είδος «πολυθεματικής πασσακάλιας», όπου κάθε φωνή της ορχήστρας λέει το δικό της τραγούδι, παράγοντας συνθετικά ένα φάλτσο αποτέλεσμα που παραβιάζει κάθε στοιχειώδη κανόνα της αρμονίας και της αντίστιξης!

Ιδιαίτερα σημαντική συμβολή στην κακοφωνία έχουν οι φωνές του λαϊκισμού. Ξεχωρίζουν εύκολα, αφού τις χαρακτηρίζει η εξοργιστική υπεραπλούστευση των πραγμάτων, η εύκολη στόχευση στο συλλογικό θυμικό, η επιδέξια αξιοποίηση του μαζικού θυμού, και η χονδροειδής υποκατάσταση των γνήσιων πολιτικών επιχειρημάτων με φτηνή συνθηματολογία. Και το χειρότερο είναι πως, στην κακότεχνη ενορχήστρωση της συμφωνίας, οι φωνές αυτές έχουν ανατεθεί στα τρομπόνια, τις τούμπες και τα κοντραμπάσα. Τις πιο επικυρίαρχες, δηλαδή, συνιστώσες τις ορχήστρας! Και όλοι εμείς, αμήχανοι ακροατές στη συναυλία, εθισμένοι από καιρό στα φάλτσα της μουσικής, αρκούμαστε να ρίχνουμε στο τέλος της ένα φακελάκι στη σχισμή ενός κουτιού.

Στο χαρτί που περιέχει, καλούμαστε να δηλώσουμε ποια μελωδία της ορχήστρας μας φάνηκε λιγότερο κακόφωνη σ’ αυτή την τρελή, εθνικά αυτοκαταστροφική πασσακάλια, που αποτελεί τον πραγματικό εθνικό μας ύμνο εδώ και κάπου σαράντα χρόνια... Κι ο γερο-Μπραμς πάντα κρυφογελάει σαρκαστικά μες απ’ τα γένια του! Γνωρίζει καλά πως με αυτή την πασσακάλια τελειώνει η συμφωνία, και άλλη συμφωνία δεν πρόκειται να υπάρξει! Εκτός κι αν ξεσηκωθεί, τελικά, το ακροατήριο. Κι επαναστατήσει, πρώτα και κύρια ενάντια στην ίδια του τη μουσική κακογουστιά. Κι ύστερα, ενάντια στους μέτριους συνθέτες που του σερβίρουν. Κι ανακαλύψει, τέλος, νέους δημιουργούς, με αληθινό ταλέντο και άφθαρτη μουσική σκέψη...

...Όμως, κάπου εδώ μας αποχαιρετά η καλοκαιρινή νύχτα, παίρνοντας μαζί της τις ουτοπικές φαντασιώσεις κάποιων καλύτερων καιρών που ίσως έρχονται. Η ζέστη άρχισε από νωρίς... Στο φθηνό στέρεο στο σαλόνι, το CD με την «τέταρτη» έχει από ώρα σταματήσει να παίζει...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Δέκα χρόνια σκούρας σοκολάτας σώζουν... καρδιές!

Photo: ΤΟ ΒΗΜΑ

Η μακροχρόνια κατανάλωση μειώνει την πιθανότητα εμφραγμάτων και εγκεφαλικών

Της  Θεοδώρας Τσώλη

Λονδίνο 

Σε… γλυκά πελάγη ευτυχίας θα πλέουν οι λάτρεις της σοκολάτας όταν διαβάσουν την ακόλουθη είδηση: μια νέα μελέτη δείχνει ότι η κατανάλωση σκούρας σοκολάτας καθημερινά επί δέκα έτη μπορεί να μειώσει την πιθανότητα εμφραγμάτων και εγκεφαλικών σε άτομα υψηλού κινδύνου για καρδιαγγειακά επεισόδια.

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Μόνας στη Μελβούρνη της Αυστραλίας με επικεφαλής τον δρα Κρίστοφερ Ράιντ χρησιμοποίησαν ένα μαθηματικό μοντέλο προκειμένου να προβλέψουν τη μακροπρόθεσμη επίδραση της μαύρης σοκολάτας στην υγεία 2.013 ατόμων με μεταβολικό σύνδρομο – πρόκειται για ένα επικίνδυνο οργανικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο μεταβολικών διαταραχών, όπως μεγάλη περιφέρεια μέσης, υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων, χοληστερόλης, αρτηριακής πίεσης και σακχάρου του αίματος.

Ολοι οι συμμετέχοντες στη μελέτη εμφάνιζαν παράγοντες του μεταβολικού συνδρόμου αλλά δεν είχαν ιστορικό καρδιοπάθειας ή διαβήτη και δεν λάμβαναν κάποια θεραπεία για τη μείωση της αρτηριακής πίεσης.

Πρόληψη επεισοδίων και θανάτων

Οι αυστραλοί ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι με βάση το καλύτερο σενάριο σύμφωνα με το οποίο όλοι οι ασθενείς ήταν «ευλαβικοί» στο να μη χάσουν ούτε μια μερίδα σοκολάτας τα τελευταία 10 χρόνια από τη διεξαγωγή της μελέτης, μπορούν να προληφθούν 70 μη θανατηφόρα και 15 θανατηφόρα εμφράγματα ή εγκεφαλικά ανά 10.000 άτομα στο διάστημα της δεκαετίας. Σύμφωνα μάλιστα με το μαθηματικό μοντέλο η «σοκολατοθεραπεία» δεν κοστίζει στο κάθε άτομο περισσότερα από 32 ευρώ τον χρόνο.

Oι ερευνητές των οποίων η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «British Medical Journal» τονίζουν ότι τα οφέλη για το καρδιαγγειακό σύστημα φάνηκε να συνδέονται μόνο με την κατανάλωση μαύρης σοκολάτας που είχε περιεκτικότητα τουλάχιστον 60%-70% σε κακάο και όχι με την κατανάλωση λευκής σοκολάτας ή γάλακτος. Εκτιμούν ότι αυτό συμβαίνει επειδή η σκούρα σοκολάτα περιέχει υψηλότερα επίπεδα φλαβονοειδών τα οποία είναι ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες.

Συστάσεις για προσοχή

Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι άλλοι ειδικοί που δεν συμμετείχαν στη μελέτη συνέστησαν προσοχή. «Οι συστάσεις για καθημερινή κατανάλωση μαύρης σοκολάτας μπορεί να ενθουσιάσουν τα άτομα με μεταβολικό σύνδρομο, αλλά αυτή τη στιγμή τα ευρήματα είναι περισσότερο υποθετικά  και χρειάζονται απτές αποδείξεις προκειμένου να επιβεβαιωθούν» ανέφερε ο Κένεθ Ονγκ από το Νοσοκομείο του Μπρούκλιν στις ΗΠΑ.

Ο ειδικός προσέθεσε ότι «η κατανάλωση σκούρας σοκολάτας κάθε ημέρα επί 10 έτη μπορεί να έχει παρενέργειες. Η επιπλέον πρόσληψη ζάχαρης και θερμίδων είναι πιθανό να έχει αρνητική επίδραση σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο τα οποία εκτός των άλλων είναι υπέρβαρα και εμφανίζουν δυσανεξία στη γλυκόζη». 

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ