Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου
Υπάρχει λογική στην ποινικοποίηση της έκφρασης γνώμης σε μία δημοκρατική κοινωνία; Και, πώς η λογική αυτή συνάδει με την αυτονόητη ελευθερία του λόγου σε ένα δημοκρατικό καθεστώς;
Το ερώτημα είναι λεπτό, και η απάντηση κάθε άλλο παρά μονοσήμαντη. Υπάρχει όμως ένα κριτήριο που θα μπορούσε να είναι οικουμενικά αποδεκτό και γενικά εφαρμόσιμο: κατά πόσον η έκφραση γνώμης, άμεσα ή έμμεσα, ενθαρρύνει και συμβάλλει στην τέλεση αξιόποινων πράξεων. Για παράδειγμα, αν κάποιος εκφράσει δημόσια την πίστη του στο «δικαίωμα» στη φοροδιαφυγή, διαπράττει αξιόποινη πράξη αφού προσφέρει ηθικό έρεισμα σ’ εκείνους που παρανομούν ή σκέφτονται να παρανομήσουν. Σε ακόμα υψηλότερη βαθμίδα ηθικής βαρύτητας, ως αντιβαίνων κάθε έννοια νομιμότητας θα πρέπει να θεωρείται ο δημόσιος εγκωμιασμός εγκληματικών πράξεων...
Πριν από λίγο καιρό είχα μία δημόσια ανταλλαγή απόψεων με νεαρό άτομο, το οποίο (το αναφέρω με αίσθημα λύπης) πέρασε κάποτε από τις τάξεις όπου δίδαξα. Με υπερχειλίζουσα «επαναστατική» οργή, το νεαρό άτομο δήλωσε την αντίθεσή του στα μέτρα που λαμβάνει το «αυταρχικό αστυνομικό κράτος» κατά της πανδημίας, και εξέφρασε την ευχή να υπάρξουν αρκετοί μιμητές όσων ασκούν ακραία βία σε αστυνομικά όργανα (όπως εκείνοι που είχαν αποπειραθεί να δολοφονήσουν έναν αστυνομικό σε πρόσφατη πορεία διαμαρτυρίας στη Νέα Σμύρνη).
Κατά την άποψη του νεαρού ατόμου, το δικαίωμα του ελευθέρως συναθροίζεσθαι, με ό,τι καταστροφικό αυτό συνεπάγεται για τη διάδοση μιας φονικής πανδημίας, προηγείται του δικαιώματος στην υγεία. Κι αν κάποιοι «ξενέρωτοι κυρ-Παντελήδες» τρέμουν για τη ζωούλα τους, ε, αυτοί ας κάτσουν στα σπίτια τους! (Στα οποία σπίτια, βέβαια, μπορεί να υπάρχουν και ηλικιωμένα άτομα με υποκείμενα προβλήματα υγείας. Αλλά, ώρα να φεύγουν αυτοί σιγά - σιγά, αρκετά κάθισαν...)
Όμως, πριν καταδικάσουμε το νεαρό άτομο για έλλειψη αισθήματος κοινωνικής ευθύνης, θα ήταν χρήσιμο – όσο και δίκαιο απέναντι στο άτομο αυτό – να αναζητήσουμε τις ιδεολογικές πηγές που, αν μη τι άλλο, συνέβαλαν στη διαμόρφωση του συνειδησιακού κενού του...
Ο Alfred Rosenberg ήταν ένας από τους κορυφαίους Ναζί που καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν στη Νυρεμβέργη το 1946. Η καταδίκη του δεν αφορούσε τόσο τις πράξεις, όσο τις απόψεις του. Ήταν φανατικός θεωρητικός του Ναζισμού, από τους βασικούς υπεύθυνους για τη διάδοση των ακραία ρατσιστικών ιδεών που οδήγησαν στο μαζικό έγκλημα του Ολοκαυτώματος. Τις οποίες ιδέες έκαναν αργότερα πράξη ο Ρούντολφ Ες και η παρέα του στο Άουσβιτς.
Ναι, η έκφραση γνώμης είναι μέρος του εγκλήματος όταν συμβάλλει ηθικά σε αυτό, απενοχοποιώντας το εκ των προτέρων ή και ενθαρρύνοντάς το. Και, αν δεχθούμε ότι η έμπρακτη έλλειψη κοινωνικής ευθύνης σε συνθήκες φονικής πανδημίας αποτελεί μία μορφή «εγκλήματος» κατά της δημόσιας υγείας, τότε δεν θα ήταν άσκοπο να αναζητήσουμε και τυχόν ηθικούς αυτουργούς πίσω από την πράξη. Εκείνους που, υπό τον μανδύα της αυθεντίας (ιατρικής, πολιτικής ή νομικής) ανοίγουν συνειδησιακούς δρόμους για τη διάπραξη παρανομιών με δυνητικά μοιραία αποτελέσματα. Κι ακόμα, αποτρέπουν και κάποιους που επιθυμούν να σωθούν, δαιμονοποιώντας τα μέσα της σωτηρίας τους.
Οι θεωρητικοί της άρνησης της πανδημίας μπορεί να χωριστούν σε δύο κατηγορίες, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις επικαλύπτονται:
1. Αμφισβητίες: Είναι εκείνοι που εκφράζουν αμφιβολίες για το μέγεθος – ή ακόμα και για αυτή τούτη την ύπαρξη – του προβλήματος. Ούτε λίγο - ούτε πολύ, παρομοιάζουν τον covid με μία «κοινή γριπούλα» και θεωρούν υπερβολικό τον θόρυβο που έχει ξεσπάσει παγκοσμίως γύρω από την πανδημία. Συχνά, μάλιστα, αποδίδουν τον θόρυβο αυτό σε σκοτεινά πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα, ενώ διακινούν συνωμοσιολογικές θεωρίες για τα εμβόλια και ειρωνεύονται όσους προτίθενται να εμβολιαστούν.
Οι πιο επικίνδυνοι αμφισβητίες είναι εκείνοι που ασκούν το ιατρικό επάγγελμα (δεν θα χρησιμοποιήσω εδώ καταχρηστικά τη λέξη
«λειτούργημα»), αφού οι αντισυμβατικές απόψεις τους φέρουν το επίχρισμα της «αυθεντίας» και είναι εύκολο να παρασύρουν τους αδαείς. Σε
παλιότερο σημείωμα, μάλιστα, είχαμε αναφερθεί σε «διεθνές» ψευδο-επιστημονικό (κατά βάση συνωμοσιολογικό) συνέδριο για την πανδημία, το οποίο διοργανώθηκε στην Ελλάδα και μεταδόθηκε διαδικτυακά. Οι απόψεις που ακούστηκαν
καταρρίφθηκαν μία προς μία από πραγματικούς ειδικούς (ιδιότητα που οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στο συνέδριο δεν διέθεταν).
2. Δικαιωματιστές: Είναι εκείνοι που κηρύσσουν το «δικαίωμα» ενός ατόμου να αρνείται την συμμόρφωση με τα μέτρα που επιβάλλει η πολιτεία για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κυρίως πρόσωπα τα οποία ανήκουν στο πολιτικό ή το νομικό πεδίο, και τα οποία ζητούν να γίνουν αρεστά σε άτομα με αντιδραστικές προδιαθέσεις. (Δεν θα αποδυθούμε σε περαιτέρω εκτιμήσεις προθέσεων, τις οποίες θεωρούμε μάλλον προφανείς...)
Και οι δύο κατηγορίες αρνητών της πανδημίας βρίσκουν ιδανικό χώρο έκφρασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το πλήθος των ακολούθων τους, αλλά και ο αριθμός των επιδοκιμασιών που εισπράττουν, αληθινά τρομάζουν! Επικαλούμενοι το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση, οι άνθρωποι αυτοί κινούνται στις παρυφές της νομιμότητας, ενθαρρύνοντας έμμεσα (αν όχι ευθέως προτρέποντας) τους αναγνώστες τους να περιφρονούν τα μέτρα προστασίας κατά της πανδημίας, τα οποία χαρακτηρίζουν «ανελεύθερα» και «αντιδημοκρατικά».
Παράλληλα – και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο – μετέρχονται κάθε μέσο για να πείσουν ότι η πανδημία που σαρώνει τον πλανήτη δεν είναι παρά ένα μύθευμα που επινόησαν κάποια σκοτεινά κέντρα με σκοπό να ελέγχουν τις ζωές μας. Και ο έλεγχος αυτός επιτυγχάνεται, κατά το σχετικό αφήγημα, με τον αναγκαστικό εγκλεισμό και την κοινωνική απομόνωση.
Είναι αξιοσημείωτο – αν και δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη – ότι, σε πολλές περιπτώσεις, οι άνθρωποι αυτοί είναι οι ίδιοι που, ως φανατικά «αντι-μνημονιακοί», διακήρυσσαν πριν μία δεκαετία ότι ο μοναδικός δρόμος εξόδου της χώρας από την οικονομική κρίση ήταν η επιστροφή στη δραχμή και η ολική χρεοκοπία! Ο εφιάλτης του καλοκαιριού του 2015 δύσκολα ξεχνιέται...
Ξαναγυρνώ, λοιπόν, στο ερώτημα με το οποίο ξεκίνησε αυτή η συζήτηση, εξειδικεύοντάς το: Είναι επιτρεπτός ο περιορισμός της ελευθερίας στην έκφραση γνώμης σε μία δημοκρατική κοινωνία, όταν η γνώμη αυτή προτρέπει σε απείθεια στα μέτρα αντιμετώπισης μίας μείζονος υγειονομικής κρίσης;
Κόντρα στο γενικό πνεύμα του κειμένου που προηγήθηκε, θα απαντήσουμε αρνητικά! Γιατί, μόνο σε μία κοινωνία αφελών ή ανοήτων η ατομική και η μαζική συμπεριφορά διαμορφώνονται αποκλειστικά και μόνο με βάση τις γνώμες του Χ ή του Ψ χρήστη των ηλεκτρονικών κοινωνικών δικτύων (εξαιρέσεις, βέβαια, πάντα θα υπάρχουν). Το κωμικά ουτοπικό 62% του Ιουλίου του ’15 ήταν αποτέλεσμα πολιτικής εξαπάτησης, όχι αναρτήσεων στα social media!
Ας αφήσουμε, λοιπόν, τους Χ και Ψ να καλύψουν το υπαρξιακό τους κενό παίζοντας με ανεμόμυλους. Χθες ήταν το μνημόνιο, σήμερα η πανδημία. Ποιος ξέρει, αύριο ίσως βρουν κάτι άλλο. Οι μεγάλες κρίσεις, άλλωστε, ποτέ δεν έλειψαν απ’ αυτή τη χώρα...
