ΤΟ ΒΗΜΑ - «Μπράβοι» πνευματικών δικαιωμάτων: Μια τριτοκοσμική εμπειρία

Σε πρόσφατο ταξίδι σε τριτοκοσμική χώρα –την οποία, από σεβασμό προς την πολιτιστική ιστορία της, θα αποφύγω να κατονομάσω- μπήκα σε κάποιο εστιατόριο της πρωτεύουσάς της. Ήταν ένα απλό μαγαζί, κάτι σαν φτωχική ταβέρνα της γειτονιάς. Απολάμβανα το εξωτικό γεύμα μου και όλα κυλούσαν ήρεμα, μέχρι τη στιγμή που μπήκε ξαφνικά στην ταβέρνα, με ύφος και στυλ μπράβου νυχτερινού κέντρου της δικής μας «παραλιακής», ένας νεαρός. Από την έκφραση φόβου στο πρόσωπο του ηλικιωμένου εστιάτορα κατάλαβα πως ο εισβολέας δεν είχε έρθει για καλό...

Διαβάστε το άρθρο...

ΤΟ ΒΗΜΑ - Πνευματικά δικαιώματα ή πνευματική υστερία;

Τα χρόνια που έκανα μεταπτυχιακά στη Φυσική στην Αμερική, έπαιρνα παράλληλα και μαθήματα σύνθεσης στο μουσικό τμήμα του πανεπιστημίου. Ένας απ’ τους καθηγητές μου ήταν γνωστός Αμερικανός συνθέτης. Κάποια φορά τον ρώτησα με ποιους τρόπους θα μπορούσα να διασφαλίσω το copyright των έργων μου. Αφού μου εξήγησε, κατέληξε με μια ενδιαφέρουσα δευτερολογία: «Πάντως, Costas, προσωπικά ουδόλως με απασχολεί το θέμα: θα ήταν ιδιαίτερη τιμή για μένα αν κάποιος έμπαινε στον κόπο να με αντιγράψει!»

Διαβάστε το άρθρο...

Τιτανικός: 100 χρόνια μετά...

Την Κυριακή του Πάσχα (15 Απριλίου) κλείνουν 100 χρόνια από τη βύθιση του "αβύθιστου πλοίου". Ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε το σχετικό αφιέρωμα του QUANTUM, Τιτανικός: Μια πολύ διδακτική ιστορία!  Μεταξύ άλλων, θα δούμε την ιστορική φωτογραφία του παγόβουνου στο οποίο προσέκρουσε το πλοίο, αλλά και την κλασική ταινία A Night to Remember (1958).

Δείτε το αφιέρωμα του in.gr

Διαβάστε επίσης:

Τιτανικός, μετά 100 έτη: «Η αβύθιστη ιστορία»

Σαουθάμπτον, ένας αιώνας μετά το ναυάγιο του «Τιτανικού»

Υπό την προστασία της Unesco ο Τιτανικός

Στο έλεος βακτηρίων ο Τιτανικός

Πώς βυθίστηκε ο Τιτανικός

Five Titanic myths spread by films

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η πεταλούδα και το κουλούρι...

Η τηλεόραση κατέβαλλε φιλότιμες προσπάθειες να τραβήξει την κουρασμένη προσοχή μου με ανακοινώσεις νέων επώδυνων οικονομικών μέτρων, με σενάρια εθνικών καταστροφών, και με αναπαραγωγή δηλώσεων διεθνών πολιτικών παραγόντων που δοκίμαζαν τα όρια αντοχής του ελληνικού μου φιλότιμου και του αισθήματος της εθνικής μου αξιοπρέπειας. Έξω στο δρόμο άνθρωποι σκυφτοί, θαρρείς απόλυτα υποταγμένοι πια στη μοίρα τους, συμβιβασμένοι ακόμα και στην ιδέα του επικείμενου αφανισμού τους, για τον οποίο τους είχαν πείσει πως αυτοί και μόνο ήταν υπεύθυνοι... Σκέφτηκα, πόσο ακόμα θ’ αντέξει το μπαλόνι την πίεση της καρφίτσας που επίμονα το πολιορκεί; Πότε άραγε θα τινάξει τα φτερά της η πεταλούδα της «θεωρίας του χάους», να προκαλέσει καταιγίδα κι ανεμοστρόβιλο που θα ισοπεδώσουν τον βολικό μας μικρόκοσμο που τόσο είχαμε νομίσει ακλόνητο; Πότε θα γίνει το κακό, το φονικό «δι' ασήμαντον αφορμήν», όπως έλεγαν παλιά στα δικαστήρια και στις εφημερίδες, και ποια θα είναι η σταγόνα που θα ξεχειλίσει το ποτήρι;

Θυμήθηκα τότε μια ιστορία που είχα ακούσει χρόνια πριν, για ένα κουλούρι που είχε παίξει το ρόλο της «πεταλούδας» σε μια οικογενειακή τραγωδία...

Διαβάστε το διήγημα...

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η Δημοκρατία και τα «αυτονόητα»...

Ένα από τα ανέκδοτα που είχα ακούσει στην Αμερική την δεκαετία του ’80 (εποχή, ακόμα, ψυχρού πολέμου) έλεγε το εξής: «Αν θέλεις να τρελάνεις στ’ αλήθεια έναν Σοβιετικό πολίτη, φέρ’ τον στην Αμερική και βάλε τον να ψωνίσει σε ένα σούπερ-μάρκετ. Δεν θα ξέρει τι να κάνει, αφού θα είναι η πρώτη φορά στη ζωή του που θα κληθεί να επιλέξει ελεύθερα!» Αυτό μου έφερε τότε στο νου μια μεταφορική έκφραση από ένα ποίημα του Σπύρου Ζερβού, καθηγητή μου στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και σπουδαίου μαθηματικού: Έγραφε κάπου για «το σούπερ-μάρκετ της ελευθερίας»!

Πηγαίνω ακόμα πιο πίσω... Ήταν πρωί στις 24 Ιουλίου 1974. Η τραγωδία της Κύπρου είχε μόλις γράψει τον αιματηρό επίλογο της εφτάχρονης χούντας, και στην Ελλάδα ανέτελλε και πάλι το πολίτευμα που η ίδια αυτή χώρα γέννησε. Βγαίνοντας στο δρόμο αντίκρισα ένα φαινόμενο πρωτόγνωρο για μένα: παντού εφημερίδες που για πρώτη φορά τις έβλεπα, έγραφαν για ελευθερία, για Δημοκρατία, για τον Καραμανλή και τους άλλους πολιτικούς που θα αναλάμβαναν τις τύχες της χώρας... Πόσο μεγάλο δώρο φάνταζε τότε η τόσο αυτονόητη και κατοχυρωμένη σήμερα ελευθερία του τύπου!

Δεν υπάρχει, όμως, μεγαλύτερος εχθρός των αγαθών της ελευθερίας από το αυτονόητο! Σκεφτείτε, για παράδειγμα, πόσες θυελλώδεις ερωτικές σχέσεις, πολλές εκ των οποίων μάλιστα καλούνται να υπερνικήσουν κοινωνικά εμπόδια ή οικογενειακές απαγορεύσεις, «ξεφουσκώνουν» και τελικά διαλύονται μέσα σε ένα γάμο ή μια ελεύθερη συμβίωση. Ο λόγος προφανής: θεωρώντας πλέον καθένας από τους δύο εραστές τον άλλον ως δεδομένο, παύει να αποδύεται στον αναγκαίο καθημερινό αγώνα να κατακτήσει τον ερωτικό εταίρο του απ’ την αρχή, ανανεώνοντας παράλληλα και το προνόμιο να προβάλλει σ’ εκείνον ως ερωτικό κίνητρο.

Σε επίπεδο κοινωνίας, κύριος εκφραστής της ελευθερίας ενός λαού είναι το δημοκρατικό πολίτευμα (στις διάφορες θεσμικές παραλλαγές του). Το πολίτευμα αυτό, όμως, έχει μια ιδιαιτερότητα: όπως ένα ποδήλατο, για να διατηρεί την ευστάθεια και την ισορροπία του θα πρέπει διαρκώς να βρίσκεται σε κίνηση, ποτέ σε στάση! Με άλλα λόγια, η στατική αντίληψη της Δημοκρατίας ως δεδομένου και μη διαπραγματεύσιμου αγαθού είναι το μικρόβιο που απειλεί περισσότερο την ύπαρξή της. Η Δημοκρατία δεν είναι ποτέ «αυτονόητη»: κατακτάται καθημερινά σαν να μην υπήρχε την προηγούμενη μέρα!

Εδώ υπάρχει όμως ένα λεπτό σημείο που, δυστυχώς, τείνουμε να το παραβλέπουμε. Το «σούπερ-μάρκετ της ελευθερίας» -για να θυμηθώ τον καθηγητή Ζερβό- δεν χαρίζει τα αγαθά του αλλά τα προσφέρει με ένα τίμημα: την πιστή τήρηση των υποχρεώσεών μας απέναντι στο πολίτευμα. Κι επειδή το ίδιο το πολίτευμα δεν προσωποποιείται, μιλάμε ουσιαστικά για τις υποχρεώσεις μας απέναντι στον συνάνθρωπο και την ίδια την κοινωνία. Με το χέρι στην καρδιά, σε ποιο βαθμό τηρήσαμε αυτή την απαράβατη αρχή ως πολίτες, ως κοινωνικές ομάδες, ως λαός; Πότε παραμερίσαμε το προσωπικό ή στενά ομαδικό συμφέρον μας προκειμένου να μη βλάψουμε τον άλλον ή τους άλλους που βρίσκονταν σε λιγότερο προνομιακή θέση; Πότε είπαμε «δεν πειράζει, βρε αδερφέ, ας κάνω λίγο πιο πίσω στις αξιώσεις μου για να ζήσουν και οι άλλοι!»;

Δημοκρατία και κοινωνικός ή πολιτικός εγωκεντρισμός είναι έννοιες ασύμβατες. Αυτή την απλή επιταγή, δυστυχώς, την ξέχασαν οι Έλληνες όταν χωρίστηκαν σε ομάδες οργανωμένων συμφερόντων: Πολιτικά κόμματα που εύχονταν την αποτυχία του κυβερνώντος αντιπάλου –άρα, την καταστροφή της ίδιας της πατρίδας- προκειμένου να έρθουν αυτά στην εξουσία... Συνδικαλιστικοί φορείς που διεκδικούσαν όλο και περισσότερα από όλο και πιο άδεια κρατικά ταμεία, χρησιμοποιώντας τους πολίτες ως όμηρους ενός στυγνού εκβιασμού... Άνθρωποι που πλούτισαν εύκολα χωρίς ποτέ να αποδώσουν τα οφειλόμενα στο κράτος, αφήνοντας τον μη-προνομιούχο εργαζόμενο να σηκώνει το βάρος της εθνικής οικονομίας...

Το τραγικό σφάλμα όλων των παραπάνω είναι πως θεώρησαν την Δημοκρατία σαν σούπερ-μάρκετ απ’ το οποίο θα μπορούσαν να ψωνίζουν παντοτινά δωρεάν, αφού κάποιοι άλλοι θα καλούνταν πάντα να πληρώσουν το λογαριασμό! Αυτό το σούπερ-μάρκετ, όμως, δεν άντεξε άλλο και τελικά χρεοκόπησε. Τώρα το πήραν κάτι στυγνοί Γερμανοί επιχειρηματίες που προσφέρουν κακοπληρωμένη δουλειά (κυριολεκτικά για ένα κομμάτι ψωμί) σε εξαθλιωμένους εργάτες, πρώην πολίτες μιας πρώην ιστορικής και ένδοξης χώρας, που έκαναν το λάθος να πιστέψουν πως το μεγαλύτερο δώρο τους στην ανθρωπότητα –η Δημοκρατία- και η ελευθερία και εθνική αξιοπρέπεια που το πολίτευμα αυτό προϋποθέτει αλλά και διασφαλίζει, ήταν αξίες δεδομένες και «αυτονόητες». Η ελευθερία, όμως, δεν είναι ποτέ αυτονόητη αν δεν ανανεώνει κανείς καθημερινά το δικαίωμα να την απολαμβάνει. Έτσι ακριβώς όπως και οι ερωτικές σχέσεις!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Πόσο απέχουν λίγα εκατοστά στο χάρτη;

Η χώρα βυθιζόταν όλο και πιο πολύ στην οικονομική ύφεση αλλά και στην εθνική ταπείνωση που την είχαν καταδικάσει οι Ευρωπαίοι εταίροι της, καθώς την θεωρούσαν αιτία όλων των δεινών της ηπείρου... Η κάνουλα του εξωτερικού δανεισμού άρχισε να στερεύει, και οι όροι γίνονταν όλο και πιο δυσβάσταχτοι... Η ανεργία κάλπαζε με αυξανόμενους ρυθμούς, και ο άλλοτε περήφανος λαός βίωνε συνθήκες πρωτόγνωρης εξαθλίωσης και αναξιοπρέπειας... Άνθρωποι άλλοτε ευκατάστατοι βρέθηκαν άστεγοι, και συχνά αναζητούσαν λίγη τροφή στα σκουπίδια...

Σαν να μην έφταναν αυτά, η αναρχία έσπερνε το χάος στους δρόμους, και η εύθραυστη Δημοκρατία (παγιδευμένη κι αυτή στα γρανάζια της διαφθοράς) φαινόταν αδύναμη να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Ακραίοι υπερεθνικιστές δημαγωγοί βρήκαν τότε την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν την αγανάκτηση των εξαντλημένων πολιτών, υποσχόμενοι οικονομική ανάκαμψη και κοινωνική γαλήνη, με μόνο τίμημα την απεμπόληση του ούτως ή άλλως χρεοκοπημένου δημοκρατικού πολιτεύματος.

Αν και πολιτικές μειοψηφίες, οι δυνάμεις που αντιπροσώπευαν, με τη βοήθεια οργανωμένων κομματικών στρατών και βίαιων εξωθεσμικών ομάδων, πέτυχαν τελικά να ανατρέψουν το πολίτευμα και να καταλάβουν την εξουσία, εγκαθιστώντας μια στυγνή δικτατορία που καταπάτησε κάθε έννοια πολιτικής ηθικής και κάθε κώδικα ανθρωπίνων αξιών...

Η συνέχεια της ιστορίας –που είναι σ’ όλους γνωστή- αφιερώνεται σε αλαζόνες πολιτικούς, αμήχανες κυβερνήσεις, καιροσκοπούσες αντιπολιτεύσεις, εγωκεντρικούς συνδικαλιστές, κενολογούντες διανοούμενους και κακομαθημένους πολίτες...

Αν νομίζουμε πως η Βαϊμάρη πέφτει μακριά από το κέντρο της Αθήνας, ας ξεδιπλώσουμε το χάρτη στο τραπέζι και θα διαπιστώσουμε πως απέχει μόνο λίγα εκατοστά του μέτρου! Τόσο λίγα, που θα νόμιζε κανείς πως ακούγονται οι εφιαλτικοί απόηχοι του «χάιλ» και αχνοφαίνονται οι τεθλασμένες γραμμές της σβάστικας...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η δαιμονοποίηση της συνήθειας ως άλλοθι παρακμής των σχέσεων

Ένα από τα τυπικά χαρακτηριστικά της ανωριμότητας είναι η ενοχοποίηση αφηρημένων εννοιών για την δικαιολόγηση δικών μας λαθών. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις, ακούμε συχνά, ακόμα κι από «ειδικούς», πως η συνήθεια «σκοτώνει» τον έρωτα, ιδιαίτερα στο γάμο. Έτσι, η συνήθεια καθίσταται ο υπ’ αριθμόν ένα ύποπτος για την παρακμή, και τελικά την διάλυση, των σχέσεων...

Όσοι επιμένουν να προπαγανδίζουν αυτή την άποψη παραβλέπουν δύο θετικές, ως προς την δυναμική των σχέσεων, συνιστώσες της συνήθειας: την εξοικείωση και την εξάρτηση. Υπηρετείται, έτσι, η αμφιλεγόμενη αντίληψη ότι ο έρωτας τροφοδοτείται από την ανασφάλεια της άγνοιας ενώ, αντίθετα, αποδυναμώνεται από την βεβαιότητα που προσφέρει η –συχνά μετά κόπων κατακτημένη- γνώση του ερωτικού συντρόφου. Από την άλλη, υποβαθμίζονται τα θετικά αισθήματα εξάρτησης (τα οποία σαφώς διαχωρίζουμε από αρνητικές εξαρτήσεις αυτοκαταστροφικού τύπου) που αναπτύσσονται παράλληλα με το χτίσιμο της εξοικείωσης με το ερωτικό αντικείμενο. Το πιο επικίνδυνο είναι ότι τέτοιες απόψεις διαδίδονται με δημόσιες τοποθετήσεις ορισμένων «ειδικών», των οποίων την επιστημοσύνη ας μου επιτρέψει ο αναγνώστης να αμφισβητώ!

Οι εν λόγω επαΐοντες –προσκεκλημένοι, συνήθως, τηλεοπτικών εκπομπών λαϊκής κατανάλωσης- φτάνουν μάλιστα ως την (έμμεση ή παρεμφατική, έστω) διατύπωση της παρανοϊκής άποψης ότι, ερωτικές σχέσεις που αντέχουν την δοκιμασία της συνήθειας ενδέχεται να μην εντάσσονται απόλυτα στη σφαίρα του ρεαλιστικού, αφού το φυσιολογικό θα ήταν να μεταλλαχθούν –στην καλύτερη περίπτωση- σε σχέσεις «συγγένειας». Έρωτας με χρονοδιάγραμμα, δηλαδή!

Τι λοιπόν, αν όχι η συνήθεια, καταστρέφει τις μακροχρόνιες ερωτικές σχέσεις; Η απάντηση είναι απλή, αλλά ίσως δυσδιάκριτη για τον σύγχρονο αστό που ενοικεί σε χώρους με κεντρική θέρμανση: Η διατήρηση της φωτιάς στο τζάκι απαιτεί την συνεχή τροφοδοσία της με καύσιμη ύλη! Η μεγαλύτερη και πιο καταστροφική παγίδα στον έρωτα είναι το αίσθημα του δεδομένου ως αυτονόητου. Τονίζω ιδιαίτερα την λέξη «αυτονόητο», αφού το «δεδομένο» καθαυτό είναι μια καταρχήν θετική έννοια: δεν είναι καθόλου κακό να θεωρούμε ως δεδομένο ένα άτομο που έχει καταφέρει μέσα στο χρόνο να κερδίσει την εμπιστοσύνη μας.

Υπάρχει όμως μία λεπτή αλλά σημαντική προϋπόθεση: το αίσθημα του δεδομένου πρέπει να ανανεώνεται μέσα από συνεχή επανακατάκτηση του ερωτικού εταίρου! Η παράβλεψη της προϋπόθεσης αυτής είναι σημαντικά υπεύθυνη για την εξάτμιση του ερωτικού αισθήματος: Θεωρώντας καθένας εκ των δύο εραστών τον άλλον ως αυτονόητα δεδομένο, παύει να αποδύεται στον καθημερινό αγώνα να κατακτήσει τον ερωτικό του σύντροφο εξ αρχής, με επιστράτευση του καλύτερου εαυτού του. Κι αυτή η καθημερινή ανανέωση της βεβαιότητας του «ανήκειν» είναι που αναζωογονεί, τελικά, τη σχέση και την καθιστά βιώσιμη στο χρόνο.

Κατηγορία «ειδικών», όμως (που υπηρετεί πιστά τον εύκολο και βολικό, για το κοινό και την πελατεία της, νόμο της ήσσονος ψυχικής προσπάθειας) έχει πάντα εναλλακτικές ιδέες και λύσεις στο μαγικό σακούλι της: αντί να προβάλλουν ως θετικά τα αμοιβαία αισθήματα βεβαιότητας, τονίζοντας παράλληλα πως το δικαίωμα σ’ αυτά ανανεώνεται με συνεχή και καθημερινό αγώνα, τα δαιμονοποιούν ισχυριζόμενοι ότι η βεβαιότητα «σκοτώνει τον έρωτα». Προτείνουν, μάλιστα, στους εραστές να εμβάλλουν από καιρού εις καιρόν τεχνητά αισθήματα αμφιβολίας κι ανασφάλειας στους συντρόφους τους, για να κρατούν το ερωτικό τους ενδιαφέρον «ζωντανό» (ναι, τέτοιες προτροπές έχουν ακουστεί ακόμα και εξ επισήμων χειλέων «έγκριτων» ψυχιάτρων)!

Δεν είναι, λοιπόν, η συνήθεια, αλλά η αδράνεια και η παθητικότητα του «αυτονόητου», που καταστρέφουν τις ερωτικές σχέσεις. Η εξοικείωση, που πάντα δρα απελευθερωτικά, αποκρυσταλλώνει τα ερωτικά αισθήματα και τα παγιώνει στο χρόνο. Παράλληλα, η υγιής εξάρτηση εμπλουτίζει προοδευτικά τη σχέση με το αίσθημα του αναγκαίου κι αναντικατάστατου. Κάτι σαν τα ξύλα που κρατούν αναμμένη τη φωτιά στο τζάκι! Τώρα, όσο για τους εν λόγω «ειδικούς», ας συνεχίσουν να μας καταπλήσσουν με τη σοφία τους στα πρωινά κι απογευματινά τηλεοπτικά υποπροϊόντα. Εκτός των άλλων, εκεί σίγουρα υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες ο τσαρλατανισμός να εκλαμβάνεται κι ως «επιστήμη»!

ΤΟ ΒΗΜΑ